دولت می خواهد دریاچه ارومیه را نصف کند؟
- توضیحات
- منتشر شده در چهارشنبه, 28 خرداد 1393 21:38
آذوح: وزیر نیروی ایران سرانجام جزئیات برنامه دولت برای احیای دریاچه ارومیه را اعلام کرد.
هفته گذشته حسن روحانی، رئیس جمهور ایران از دریافت گزارش ستاد احیای دریاچه ارومیه خبر داده و گفته بود که نتایج بررسی های این ستاد به زودی منتشر می شود.
آقای روحانی عصر همان روزی این خبر را اعلام کرد که در تبریز تظاهرات فعالان محیط زیست در اعتراض به تداوم روند خشکیدگی دریاچه به دستگیری شماری از آنها انجامیده بود. او خیلی محتاطانه در باره نتایج گزارش پیش گفته صحبت کرد، که نشان می داد دولت برای اجرای وعده هایش در باره دریاچه ارومیه خیلی دست پری ندارد.
صحبت های پریروز وزیر نیرو نیز همین انگاره را تأیید می کند. چیت چیان با اشاره به اینکه طرح دولت برای احیای دریاچه ارومیه شامل پنج محور است این محورها را اینگونه برشمرد: "توقف سدسازی در حوضه دریاچه ارومیه، قطع مطالعات سدسازی در منطقه، مدیریت آب سدها و لایروبی رودخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه، انتقال آب از رودخانه ارس و تغییر مسیر رودخانه های حوضه به سمت عمق اصلی دریاچه." وی همچنین اشاره کرد که مناقصه انتقال آب از رودخانه ارس، از راه فاینانس بخش خصوصی انجام می‌شود. (خبرگزاری فارس- یکشنبه ۲۵ خرداد).
در باره آنچه که او گفته است نکات زیر قابل تامل هستند:
۱- ظاهرا تنها طرح جدی و موثر دولت برای نجات دریاچه ارومیه انتقال آب از رودخانه ارس است. مواردی مثل توقف سدسازی با توجه به وضعیت موجود اجتناب ناپذیر بوده و لایروبی رودخانه ها هم کاری است که به طور معمول انجام می شود و قطعا نمی تواند نقش چندانی در افزایش حقابه دریاچه داشته باشد. محور پنجم، هدایت رودخانه ها به بخش عمیقتر، نه یک طرح ایجابی، بلکه اقدامی منفعلانه و سلبی است که در پی به اثرات اجرای آن اشاره خواهد شد.
۲- انتقال آب از ارس همیشه روی میز بررسی ها در باره نجات ارومیه قرار داشته است. اما این طرح دو دسته مخالفان جدی دارد: طرفداران محیط زیست و مردم استان اردبیل به ویژه اهالی پارس آباد مغان. محیط زیستی ها می گویند که انتقال آب از ارس تداوم همان سیاست غلط انتقال آب بین حوزه ای و دستکاری های خامدستانه در نظام هیدرولوژیکی طبیعت است و نباید اجرا شود. اهالی استان اردبیل هم نگران هستند کاهش آب ورودی ارس به این استان چشم انداز پارس آباد مغان، یکی از پر رونق ترین قطب های کشاورزی کشور را دگرگون کند. منصور حقیقت پور، نماینده اردبیل در مجلس شورای اسلامی بارها در مصاحبه هایش به صراحت از تبریزی ها و ارومیه ای ها خواسته بود چشم امید از ارس بردارند. او ابراز نگرانی کرده است اجرای چنین طرحی به اعتراض خیابانی مردم محلی منجر شود.
۳- خوشبختانه شواهد نشان می دهد که آقای روحانی متوجه شده است که وعده اش برای انتقال آب از خزر به ارومیه در جریان تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری درست نبوده و این طرح از دستور کار ستاد احیای دریاچه خارج شده است.
۴- و اما محور پنجم و طرح هدایت رودخانه ها به سمت عمیق تر دریاچه ارومیه: به واقع ترجمان این طرح، رای ستاد مذکور به کوچک سازی دریاچه است. این انگاره در یک سال اخیر مکرر مطرح شده که دیگر امکان احیای تمام مساحت دریاچه وجود ندارد و بهتر است تلاش ها برای نجات آن بر حفظ قسمت عمیق تر یعنی نیمه شمالی دریاچه متمرکز شود. بر اساس این طرح، نیمه جنوبی دریاچه به طور کلی خشک شده و رودخانه ها فقط وارد نیمه شمالی دریاچه می شوند و به این شکل نیمی از دریاچه قربانی می شود تا نیم دیگر آن زنده بماند.
این طرح با مخالفت کارشناسان و طرفداران محیط زیست روبرو خواهد شد. به واقع نیمی از دریاچه قربانی می شود تا دولت مجبور نباشد هزینه توقف کشاورزی در حدود سیصد هزار هکتار از اراضی کشاورزی منطقه و تعطیلی حدود دویست هزار شغل مرتبط را بدهد. وگرنه، هنوز این شانس وجود دارد که بتوان با رهاسازی سه میلیارد متر مکعب آب پشت سدها، کل دریاچه را نجات داد و نه فقط نصف آن را. رها کردن نیمه جنوبی دریاچه به معنای ایجاد کویری با مساحت افزون بر ۳ هزار کیلومتر مربع خواهد بود که اثرات اقلیمی آن قطعا در درازمدت گستره وسیعی از شمال غرب ایران را به قهقرای زیستبومی خواهد کشاند.
موافقان طرح (که عمدتا مقامات محلی هستند) اشاره می کنند که آرتمیاها فقط در نیمه شمالی دریاچه زندگی می کنند و غالب تاسیسات بندری و توریستی هم در همین بخش مستقر است. اما باید توجه کرد که غذای آرتمیاها از نیمه جنوبی تامین می شود، یعنی زیستگاه پرندگان کوچنده و اگر این پرندگان نباشند آرتمیای ارومیه هم منقرض می شود. افزون بر آنکه در جوار یک نمکزار با بادهای سمی بعید خواهد بود که اقامتگاه های گردشگری دریاچه بتوانند چندان چشم امید به آینده داشته باشند.
۵- به هر رو، آنچه که وزیر نیروی ایران گفته است کاملا این تصور را بر می تابد که دولت آمادگی و توان پرداخت هزینه و اقدام موثر برای احیای دریاچه ارومیه را ندارد. انتقال آب از ارس طرحی است که بنا به گفته رئیس سابق سازمان محیط زیست قرارداد آن از دو سال پیش ظاهرا با یک نهاد نظامی منعقد شده بود و همواره با مخالفت شدید کارشناسان محیط زیست روبرو بوده است. طرح کوچک سازی دریاچه هم به واقع بیشتر از آنکه راهی برای نجات و درمان باشد، روشی برای مرگ زودرس و کم دردتر است.
ناصر کرمی
استاد دانشگاه برگن نروژ
