قادین حاقلارینین یارانما فلسفهسی- یاشین زونوزلو
- توضیحات
- منتشر شده در سه شنبه, 02 دی 1393 00:54
yaşın zunuzlu
Qadın haqlarının yaranma fəlsəfəsi
Açar sözlər: qadın hərəkatı, sosial ehtiyaclar, sosial konteksti, patriarxa
Key words: women's movement, social needs, The concept of social, Patriarchy
Milli azadlıq hərəkatı daxilində qadın hərəkatı bir oyunun mühim parçası kimidir, bir tərəfdən, bu parça olmadığı halda, oyun natamamdır, digər tərəfdən, mövcud parçaların birlikdə olmalarına baxmayaraq, tələblərin təkmilləşdirilməsi üçün bu mühüm parça olmadan son məqsədə nail olmaq qeyri-mümkündür.
Qadın hərəkatı oyununda mühüm rol oynayan bir neçə mövzu var: sosial dəyişiklik, millətin mənfi düşüncəsinə görə dəyişilmə qabiliyyəti və insanların şüuruna təsir etmək.
Bütün bunlar sosial hərəkatlar və xüsusilə, qadın hərəkatında çox sıx görünə bilər. Bu hərəkatların, sosial hərəkatlar və bilik üçün bir dönüş nöqtəsi olduğu qeyd və təhlil edilib.
Hazırlamış olduğum məqalə iki hissədən ibarətdir:
1. Qadın hərəkatının niyə formalaşması haqqında şərh
2. Tarixi araşdırma
Dünyanın qadın hərakatı, ilk olaraq səs vermək tələbi ilə başlamış və bir neçə illik mubarizədən sonra əldə edilmişdir. Bundan əvvəl isə qadınların bir neçəsinin siyasi hərakatlarda fəal rolları olub. Buna misal verəcək olsaq, XVIII və XIX əsrlərdə Böyük Britaniyada ərzaq iğtişaşlarında qadınların iştirakı, çartist qurupunun (1830) təmkin hərəkatı və ya 1890-1880 İşçi Partiyasının formalaşmasını ad aparmaq olar. Amma söz siyasi hüquqlara gəldikdə, şübhəsiz ki, qadınların birinci demokratik hüququ səs vermək haqqıdır.
Burada demokratiya kəliməsinin mənasını bilmək lazımdır: "Demokratiya bir hökumət sistemidir ki, qaydaları çərçivəsində müəyyən yaş həddinə çatmışlar dövlət siyasətində iştirak edə bilər."
Demokratiya anlayışına daxil ediləcək insanlar kimlərdilər?
Qadınlara yalnız səsvermə hüququna malik ola bildilər. Başqa sözlə, ötən əsrə qədər, qadın şəxsləri insan kimi hesab edilmirdi. Hətta 1975-ci ildə gender ayrı-seçkilik qanunu aradan qaldırıldıqdan sonrada, əslində bu bir çox ölkələrdə riayət olunmadı.
Kanadada, 100 ildən çox mübarizədən sonra və müxtəlif yolları imtahan etməkdən sonra, o cümlədən bildiriş yaymaq, dinc etirazlar, ictimai görüşlər və nəhayət, zorakılıq və ictimai kampaniya 1911-ci ildə başladı və 1917-ci ildə nisbi olaraq hüquq və səs haqqını qazandı.
Amerika Birləşmiş Ştatlarında, daha praktik fəaliyyəti ilə1910–cu ildə qadınlara yeni mərhələ başlandı. 1848 Sankafalz əyalətində bir Konvensiyan ilə radikal feminizm başladı. 1960-cı ildə mübarizə yeni mərhələyə daxil oldu. Ümumi sosial etirazlar, tələbə və gənclərin habelə aydın fikirlərin qatılması onun xüsusiyyəti sayılır. Dünya müharibəsinin başlanması bir tərəfdən, digər tərəfdən, bu kampaniyanın işə başlanması Amerika hökumətini zəiflətmək üçün yaxşı bir bəhanə idi.
Öz ölkəsində demokratiyanı qorumayan dünya ölkələrində demokratiya və bərabərliyin həyata keçirilməsi mümkün olacaqmı? Nəhayət, qeyri-zorakı təzyiq altında Amerika prezidenti Vilson, 1920-ci ildə qadınların seçki hüququ dəyişikliyini təmin edilməsin qəbul etmişdir.
1867-ci ildə İngiltərədə ilk Milli Qadın seçki hüququ safroset adında icad edildi. 20-ci əsrdə qadınlar ilk olaraq səs haqqı istəyini tələb etdilər. Diplomatlar bu istəyə qarşı çıxıb, bu istək ailələrin dəngəsin pozub, dagılmasına səbəb olub siyasət dunyasında mənfi etgi buraxacaq dedilər. Nəhayət, təzyiq altında İngiltərə 1918-ci ildə qadınların səs haqqına sahib olmaqlarına razılıq verdi.
Digər misal Əlcəzair dövlətidir, bu müsəlman ölkədə, Cəmilə Paşa, İbn Əli və Hassiba kimi qadınlar tərbiyə edilmişdir. Qadınlar ƏlCezayir ölkəsində kişilərlə ölkələrinin ölkələrinin azadlığa uğramağı üçün mubarizə aparmışdirlar.
Belə inqilabi və hərbi qadınlar ki təcrübədə özlərini bərabərliyə layiq göstərmişdilər daha böyük bir imperializmilə rastlaşmışdılar, cinsi imperialism.
yeni qadın hərəkatı Əlcəzayirdə başlandı! 4 dəfə qanunlar dəyişildi, amma qadın haqlarının qarşısında sükut olundu! Nəhayət, 1962-ci ildə Əlcəzairdə qadınlara seçki hüququ verilmişdir.
Kubada, qadın hərəkatı real həyatda yaranan bərabərsizliklər nəticəsində yarandı, Kubada qadınlar bir çox saat işləmək məcburiyyətində olub Hər hansı bir sahədə ayrı-seçkiliyə məruz qalmışdırlar.
Bu ziddiyyət iqtisadi inkişafdan dolayı 1959-ci ilə qədər aydın deyildi. Latın Amerikasında ilk dəfə Kuba imperializm zəncirlərini qıra bildi, amma cinsi imperializmdən qurtara bilmədi.
1934-ci ildə Kuba Qadın haqları müdafiəçiləri Fidel Castronun dəstək və himayəsinin altında və Vilma Espinin misilsiz rəhbərliyi ilə (Kuba Qadın Federasiyasının lideri) səsvermə hüququ qazanmışdı.
Nəhayət, Osmanlı Türkiyəsi dövründə çoxarvadlılıq və boşanma haqqı ilə qadın haqları Türkiyə Respublikasının qurulmasından sonar başlandı. bu fəaliyyətlərin başlanışı Mustafa Kamal Paşa (Ata Türk) hakimiyyətindən sonraya qayıdır. Dövlət öz qadınlarına1934-ci ildə səsvermə hüququna layiq olduğunu söylədi.
1918-ci ildə Azərbaycan Prezidenti Məhəmməd Əmin Rəsulzadə zəmanında, Qadın İslam cəmiyyətlərinin içində ilk dəfə səsvermə hüququ qadınlara verilmişdir.
Qadın hərəkatı bir sosial ehtiyac kimi
Qadın hərəkatı tarıx boyu, çox fərqlı bölmələri olmuşdur, o sıradan liberal və marksist yanaşmalar. Qadınlar üçün yaradılmış hərəkat tamamilə iqtidar ideologiyasının təsiri altında qalıb.
Bu fərqlərinin bir çox səbəbləri ola bilər, amma şübhəsiz ki, bu suala ən original cavabı bir tərəfdən, "sosial ehtiyaclar" və digər tərəfdən "sosial konteksti" dir; Bu tələblər öz sosial sahəsində yerinə yetirilməyən zaman qədər, belə fərqili bölümləri görəcəksiniz.
Maslow-nin piramidasında Fiziki ehtiyaclar və təhlükəsizliyin yaranmamasından sonar şərəf və prestij və özünü tasdiq etmə ehtiyacları yerləşir. Üçüncü kateqoriyada insanin quruplarda üzv olmasi, Dostluqlar, quruplarda iştirak etmək, Əməkdaşlıq fəaliyyəti, nikah və...önəmlidir.
Lakin, xüsusilə üçüncü dünya ölkələrində hakim olan zəhərli atmosfer və təcrid nəticəsində, qadınları nəzarət altında almaq, qadınların evin arxa otağında saxlanılması və onlari yüksək səviyyədə olan sosial, mədəni və strateji sahələrdə alınmamasına əngəl olmaq və...onlarin inkişafına böyük bir manə yaradır.
Aydındır ki, belə zalım şəraitdə qadınlar üçüncü ehtiyacları adlanan niyazı yerinə doğru şəkildə yetirə bilməyəcəklər.
Belə bir vəziyyət acı bir psixoloji durumun ortaya gəlməsinə səbəb olub, Bəzi radikal feministlər kimi Kötük və bəzən məntiqsiz davranışlara sonuclanacaq.
"Raymond Shamv" ehtiyacları, şəxsiyyət və psixoloji ehtiyaclarına ayırdı. Bu kateqoriyada qadınların inkişaf və təkamülü tələb olunsada, onlarin Kişi suveren sisteminin altında sınmağına işarə edir.
Hər bir patriarxal system qadınların həyatının bütün aspektləri və qadınların Ədalətsizlik bir hayatlarına səbəb olan əsas nədəndir.
sosial sistem hər iki cinsin iştirakı üçün uyğun bir atmosfer yaratmaq yerinə, Daim qadınların əməkdaşlıq və iştirakı sahələrin azaldıb Və onlardan alınan həməm yeri kişilərə verməyə çalışıb.
Belə olan halda, qadın problemilərini həll edib sosial ehtiyacını yerinə yetirmək istəyən qadınlar, psixoloji ehtiyaclar, şəxsiyyət və zorakılıqsız yaşamaq üçün ictimai-siyasi hərəkat yaratmağa başlayırlar.
Qadın Hərəkatı özluyundə ictimai bir hərəkat olsa da, kişilərin maraqları ilə münaqişədə olduğu üçün, bir siyasi hərəkata çevrilir. Ənənəvi düşüncə (müasir olmayan), dini (dünyəvi olmayan) və fikir və şəxsi (liberalizm) azadlığına inanmadığından dolayı durum dahada ağırlaşa bilər.
Hegelin bu prinsipinə görə, ki, hər şey öz antisini öz içində becərdir, Feminist hərəkatının yaradılmasındada aynı halət hakimdir. əgər bir Ölkədə fərdi azadlıqlar azaldılsa həmin ölkədə Liberal feministlər baş qaldıracaq. Iqtisadi təzyiq olan ölkə Marksist feministlərin baş qaldırılmasına səbəb olacaq, ölkədə faşist millətçilik və irqçilik olsa ər və ya gec milli feminist yaranacaq.
Yaranan sual budur, indiyə qədər Dünyanın qadın hərəkatı tarixində fəaliyyət göstərən qadınlar və ya qruplar təkcə feminist olub marksizm, liberalizm, sosializm və ya hər hansı digər fikirlərə bağlı olmayaraq çalışmaları nə qədər gərçəkləşib ?
Hansı ölkədə tarıx boyu qadın haqları ölkənin ictimai tələbləri, ehtiyaclarını və hüquqlarını nəzərə almadan işə başlayıb?
Rosa Luxemburq və Clara Zetkin marksist-feminist, Siminde Beauvoir feminist Agzystansialit, Nayyereh tohidi və Afsaneh Najmabadi İslamçı feministlər, Betty Friedan və Jessie Bernard liberal feministlər, Germaine Greer radikal feminist və ... bu millətin feminist olaraq siyasi bir düşüncə sahibi olduqlarınıda göstərirş
Heç bir ölkədə qadın hərəkatı, sənaye və ya qeyri-sənaye, inkişaf edib vəya etməmiş ölkələrdə qadınlar ən təbii hüquqları almaq üçün illərlə mübarizə aparılıb. O üzdən qeyd etmək vacibdir ki, qadın haqları heç bir ölkədə fundamental dəyişiklik olmadan əldə edilməyib.
Rusiya inqilabı, Fransa inqilabı, AtaTürk Demokratik Partiyası və yüksəlişi mövcud ictimai-siyasi sənətkarlıq və s. bunun haq olduğunu isbat edə bilər.
İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT
1- Qurane kərim
2- ACAR, Feride, “Kadınların İnsan Hakları Hukuku”, İnsan Hakları Hukuk ve Kadın, Hazırlayan, B. V. Dinçkol, İstanbul Ticaret Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2003
3- AKINCI, Şahin “Medeni Kanunda Kadın ve Aile”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt. 8, Sayı: 1-2. Haziran-Aralık, Ankara, 2004.
4- ARIDEMİR-GENÇ, Arzu, “Aile Hukuku Bakımından Önem Taşıyan kadın Haklarına İlişkin Uluslar arası Belgeler ve Bunların Türk Hukukuna Etkisi” Prof. Dr. Necla Arat’a Armağan, İstanbul Kadın Kuruluşları Birliği Yayınları, İstanbul, 2004.
5- BAŞPINAR, Veysel, ”Türk Medeni Kanunu İle Aile Hukukunda Yapılan Değişiklikler ve Bu Konuda Bazı önerilerimiz”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. 52, sayı. 3, 2003.
6- DEMİR, Zekiye, Modern ve Postmodern Feminizm, İz yayıncılık, İstanbul, 1997.
7- GÜMÜŞ, mustafa alper: turk medeni kanununun getirdiği yeni şerhler, Istanbul 2007.
8- PETEK, hesen: medeni usul hukukunda hakim olan ilkeler ışığında boşanma davaları, izmir baroso dergisi, S.2, 2000, S 25-40.
9- TÜRKER, Gökçen, Türk Medeni Kanunu’nda Aile Konutu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel Hukuk (Medeni Hukuk) Anabilim Dalı, 2005.
10- VELI DEDEOĞLU, hıfzı veldet: türk medeni hukuku, C.II, aile hukuku, Istanbul 1965.
11- imami, seyyed hüsen: mədəni huquq, tehran universiteti, 1381.
Qadın haqlarının yaranma fəlsəfəsi
Xulasə
Qadın hərəkatı başlanışda qadın və kişilərin bərabərliyini qeyri-bərabər bir cəmiyyətdə qurmaq istədi, halbuki mövzu daha dərin idi. Lakin məqsəd kişilərin əli ilə sosial səbəblərdən yaranan bərabərsizlik təməllərini məhv etməkdir. Həmən səbəb ki, İngiltərə onu qadınların tarix boyu təzyiq altında qalmaqlarınin səbəbi bilir.
Halbuki patriarxal sistemi tarix boyu qadınların şəxsiyyət və hüquqlarına düzəlməz zərbələr vurub. o üzdən qadın haqları sadə qadınların sosial və siyasi hüquqlarının əldə edilməsinə etiraz etmək deyil, Bəlkə hər türlü ayrı-seçkiliyin köklü aradan qaldırılması hədəf tutulmalıdır.
Qadın hərəkatı əsas bir hərəkat olmalıdır, əks halda, təkcə hegemon sisteminin qarşısında zahiri bərabərligə razılıq verilməlidir, halbuki qadın hərəkatı həmən hegemonu sistemin aradan qaldırılmasını tələb etməlidir. Belə bir dərin fikir yalnız qaydaları və təməlləri dəyişməyib, mülahizələr,dəblər, ənənələr və qeyri-bərabər nə yaradılıbsa, onu dəyişməyə başlayır.
Summary
The women’s movement has always sought to bring about equality among the men and the women in an unjust society however it should have followed a deeper aim, namely to eliminate the roots of inequality which have been fund thousands of years ago either by men or other social reasons, precisely the reasons that Engels knows them as the reasons of historical decline of women.
While the patriarchal system has harmed women’s character and rights in an irrecoverable way, women’s objection could not and should not be with political and social goals, rather with the demand of eliminating the roots of such discriminations.
The women’s movement must be a fundamental movement, otherwise it would be satisfied with superficial equality with a dominating system, nevertheless the women’s movement is seeking to overthrow these bases. Such a deep view does not only change the rules but the view and traditions, judgments and customs and all that are forming an unjust system.
قادین حاقلارینین یارانما فلسفهسی
آچار سؤزلر: قادین حرکاتی، سوسیال احتیاجلار، سوسیال کونتئکستی، پاتریارخا
کئی words: women's مووئمئنت، سوجیال نئئدس، تهئ جونجئپت اوف سوجیال، پاتریارجهی
میللی آزادلیق حرکاتی داخیلینده قادین حرکاتی بیر اویونون موهیم پارچاسی کیمیدیر، بیر طرفدن، بو پارچا اولمادیغی حالدا، اویون ناتامامدیر، دیگر طرفدن، مؤوجود پارچالارین بیرلیکده اولمالارینا باخمایاراق، طلبلرین تکمیللشدیریلمهسی اوچون بو موهوم پارچا اولمادان سون مقصده نایل اولماق قئیری-مومکوندور.
قادین حرکاتی اویونوندا موهوم رول اوینایان بیر نئچه مؤوضو وار: سوسیال دییشیکلیک، میللتین منفی دوشونجهسینه گؤره دییشیلمه قابیلیتی و اینسانلارین شعورونا تأثیر ائتمک.
بوتون بونلار سوسیال حرکاتلار و خصوصیله، قادین حرکاتیندا چوخ سیخ گؤرونه بیلر. بو حرکاتلارین، سوسیال حرکاتلار و بیلیک اوچون بیر دؤنوش نقطهسی اولدوغو قئید و تحلیل ائدیلیب.
هازیرلامیش اولدوغوم مقاله ایکی حیسهدن عبارتدیر:
1. قادین حرکاتینین نیه فورمالاشماسی حاقیندا شرح
2. تاریخی آراشدیرما
دونیانین قادین هراکاتی، ایلک اولاراق سس وئرمک طلبی ایله باشلامیش و بیر نئچه ایللیک موباریزهدن سونرا الده ائدیلمیشدیر. بوندان اول ایسه قادینلارین بیر نئچهسینین سیاسی هراکاتلاردا فال روللاری اولوب. بونا مثال وئرهجک اولساق، XVIII و XIX عصرلرده بؤیوک بریتانیادا ارزاق ایغتیشاشلاریندا قادینلارین ایشتیراکی، چارتیست قوروپونون (1830) تمکین حرکاتی و یا 1890-1880 ایشچی پارتیاسینین فورمالاشماسینی آد آپارماق اولار. اما سؤز سیاسی حقوقلارا گلدیکده، شوبههسیز کی، قادینلارین بیرینجی دئموکراتیک حقوقو سس وئرمک حاقیدیر.
بورادا دئموکراتیا کلیمهسینین معناسینی بیلمک لازیمدیر: "دئموکراتیا بیر حکومت سیستئمیدیر کی، قایدالاری چرچیوهسینده معین یاش حدینه چاتمیشلار دؤولت سیاستینده ایشتیراک ائده بیلر."
دئموکراتیا آنلاییشینا داخیل ائدیلهجک اینسانلار کیملردیلر؟
قادینلارا یالنیز سسوئرمه حقوقونا مالیک اولا بیلدیلر. باشقا سؤزله، اؤتن عصره قدر، قادین شخصلری اینسان کیمی حساب ائدیلمیردی. حتی 1975-جی ایلده گئندئر آیری-سئچکیلیک قانونو آرادان قالدیریلدیقدان سونرادا، اصلینده بو بیر چوخ اؤلکهلرده ریایت اولونمادی.
کانادادا، 100 ایلدن چوخ موباریزهدن سونرا و موختلیف یوللاری ایمتاهان ائتمکدن سونرا، او جملهدن بیلدیریش یایماق، دینج اعتراضلار، اجتماعی گؤروشلر و نهایت، زوراکیلیق و اجتماعی کامپانیا 1911-جی ایلده باشلادی و 1917-جی ایلده نیسبی اولاراق حقوق و سس حاقینی قازاندی.
آمئریکا بیرلشمیش شتاتلاریندا، داها پراکتیک فعالیتی ایل1910–جو ایلده قادینلارا یئنی مرحله باشلاندی. 1848 سانکافالز ایالتینده بیر کونوئنسیان ایله رادیکال فئمینیزم باشلادی. 1960-جی ایلده موباریزه یئنی مرحلهیه داخیل اولدو. اومومی سوسیال اعتراضلار، طلبه و گنجلرین هابئله آیدین فیکیرلرین قاتیلماسی اونون خصوصیتی ساییلیر. دونیا محاربهسینین باشلانماسی بیر طرفدن، دیگر طرفدن، بو کامپانیانین ایشه باشلانماسی آمئریکا حکومتینی زیفلتمک اوچون یاخشی بیر بهانه ایدی.
اؤز اؤلکهسینده دئموکراتیانی قورومایان دونیا اؤلکهلرینده دئموکراتیا و برابرلیگین حیاتا کئچیریلمهسی مومکون اولاجاقمی؟ نهایت، قئیری-زوراکی تضییق آلتیندا آمئریکا پرئزیدئنتی ویلسون، 1920-جی ایلده قادینلارین سئچکی حقوقو دییشیکلیگینی تعمین ائدیلمهسین قبول ائتمیشدیر.
1867-جی ایلده اینگیلترهده ایلک میللی قادین سئچکی حقوقو سافروسئت آدیندا ایجاد ائدیلدی. 20-جی عصرده قادینلار ایلک اولاراق سس حاقی ایستیینی طلب ائتدیلر. دیپلوماتلار بو ایستهیه قارشی چیخیب، بو ایستک عائلهلرین دنگهسین پوزوب، داگیلماسینا سبب اولوب سیاست دونیاسیندا منفی ائتگی بوراخاجاق دئدیلر. نهایت، تضییق آلتیندا اینگیلتره 1918-جی ایلده قادینلارین سس حاقینا صاحب اولماقلارینا راضیلیق وئردی.
دیگر مثال الجزایر دؤولتیدیر، بو موسلمان اؤلکهده، جمعیله پاشا، ابن علی و هاسسیبا کیمی قادینلار تربییه ائدیلمیشدیر. قادینلار الجئزاییر اؤلکهسینده کیشیلرله اؤلکهلرینین اؤلکهلرینین آزادلیغا اوغراماغی اوچون موباریزه آپارمیشدیرلار.
بئله اینقیلابی و حربی قادینلار کی تجروبهده اؤزلرینی برابرلییه لاییق گؤسترمیشدیلر داها بؤیوک بیر ایمپئریالیزمیله راستلاشمیشدیلار، جینسی ایمپئریالیسم.
یئنی قادین حرکاتی الجزاییرده باشلاندی! 4 دفعه قانونلار دییشیلدی، اما قادین حاقلارینین قارشیسیندا سوکوت اولوندو! نهایت، 1962-جی ایلده الجزایرده قادینلارا سئچکی حقوقو وئریلمیشدیر.
کوبادا، قادین حرکاتی رئال حیاتدا یارانان برابرسیزلیکلر نتیجهسینده یاراندی، کوبادا قادینلار بیر چوخ ساعت ایشلمک مجبوریتینده اولوب هر هانسی بیر ساحهده آیری-سئچکیلییه معروض قالمیشدیرلار.
بو ضدیت اقتصادی اینکیشافدان دولایی 1959-جی ایله قدر آیدین دئییلدی. لاتین آمئریکاسیندا ایلک دفعه کوبا ایمپئریالیزم زنجیرلرینی قیرا بیلدی، اما جینسی ایمپئریالیزمدن قورتارا بیلمهدی.
1934-جی ایلده کوبا قادین حاقلاری مودافیچیلری فیدئل جاسترونون دستک و حمایهسینین آلتیندا و ویلما ائسپینین میسیلسیز رهبرلیگی ایله (کوبا قادین فئدئراسیاسینین لیدئری) سسوئرمه حقوقو قازانمیشدی.
نهایت، عثمانلی تورکییهسی دؤورونده چوخاروادلیلیق و بوشانما حاقی ایله قادین حاقلاری تورکییه رئسپوبلیکاسینین قورولماسیندان سونار باشلاندی. بو فعالیتلرین باشلانیشی مصطفی کمال پاشا (آتا تورک) حاکمیتیندن سونرایا قاییدیر. دؤولت اؤز قادینلارینا1934-جی ایلده سسوئرمه حقوقونا لاییق اولدوغونو سؤیلهدی.
1918-جی ایلده آذربایجان پرئزیدئنتی محمد امین رسولزاده زمانیندا، قادین ایسلام جمعیتلرینین ایچینده ایلک دفعه سسوئرمه حقوقو قادینلارا وئریلمیشدیر.
قادین حرکاتی بیر سوسیال احتیاج کیمی
قادین حرکاتی تاریخ بویو، چوخ فرقلی بؤلمهلری اولموشدور، او سیرادان لیبئرال و مارکسیست یاناشمالار. قادینلار اوچون یارادیلمیش حرکات تامامیله اقتدار ایدئولوگیاسینین تأثیری آلتیندا قالیب.
بو فرقلرینین بیر چوخ سببلری اولا بیلر، اما شوبههسیز کی، بو سوالا ان اوریگینال جاوابی بیر طرفدن، "سوسیال احتیاجلار" و دیگر طرفدن "سوسیال کونتئکستی" دیر؛ بو طلبلر اؤز سوسیال ساحهسینده یئرینه یئتیریلمهین زامان قدر، بئله فرقیلی بؤلوملری گؤرجکسینیز.
Maslow-نین پیرامیداسیندا فیزیکی احتیاجلار و تهلوکسیزلیگین یارانماماسیندان سونار شرف و پرئستیژ و اؤزونو تاسدیق ائتمه احتیاجلاری یئرلشیر. اوچونجو کاتئقوریادا اینسانین قوروپلاردا عضو اولماسی، دوستلوقلار، قوروپلاردا ایشتیراک ائتمک، امکداشلیق فعالیتی، نیکاه و...اؤنملیدیر.
لاکین، خصوصیله اوچونجو دونیا اؤلکهلرینده حاکم اولان زهرلی آتموسفئر و تجرید نتیجهسینده، قادینلاری نظارت آلتیندا آلماق، قادینلارین ائوین آرخا اوتاغیندا ساخلانیلماسی و اونلاری یوکسک سویهده اولان سوسیال، مدنی و ایستراتئژی ساحهلرده آلینماماسینا انگل اولماق و...اونلارین اینکیشافینا بؤیوک بیر مانه یارادیر.
آیدیندیر کی، بئله ظالم شرایطده قادینلار اوچونجو احتیاجلاری آدلانان نیازی یئرینه دوغرو شکیلده یئتیره بیلمهیهجکلر.
بئله بیر وضعیت آجی بیر پسیخولوژی دورومون اورتایا گلمهسینه سبب اولوب، بعضی رادیکال فئمینیستلر کیمی کؤتوک و بزن منتیقسیز داورانیشلارا سونوجلاناجاق.
"رایموند سهامو" احتیاجلاری، شخصیت و پسیخولوژی احتیاجلارینا آییردی. بو کاتئقوریادا قادینلارین اینکیشاف و تکامولو طلب اولونسادا، اونلارین کیشی سووئرئن سیستئمینین آلتیندا سینماغینا ایشاره ائدیر.
هر بیر پاتریارخال سیستئم قادینلارین حیاتینین بوتون آسپئکتلری و قادینلارین عدالتسیزلیک بیر هایاتلارینا سبب اولان اساس ندندیر.
سوسیال سیستئم هر ایکی جینسین ایشتیراکی اوچون اویغون بیر آتموسفئر یاراتماق یئرینه، دایم قادینلارین امکداشلیق و ایشتیراکی ساحهلرین آزالدیب و اونلاردان آلینان همم یئری کیشیلره وئرمهیه چالیشیب.
بئله اولان حالدا، قادین پروبلئمیلرینی حل ائدیب سوسیال احتیاجینی یئرینه یئتیرمک ایستهین قادینلار، پسیخولوژی احتیاجلار، شخصیت و زوراکیلیقسیز یاشاماق اوچون اجتماعی-سیاسی حرکات یاراتماغا باشلاییرلار.
قادین حرکاتی اؤزلویونده اجتماعی بیر حرکات اولسا دا، کیشیلرین ماراقلاری ایله موناقیشهده اولدوغو اوچون، بیر سیاسی حرکاتا چئوریلیر. اننوی دوشونجه (معاصر اولمایان)، دینی (دونیوی اولمایان) و فیکیر و شخصی (لیبئرالیزم) آزادلیغینا اینانمادیغیندان دولایی دوروم داهادا آغیرلاشا بیلر.
هئگئلین بو پرینسیپینه گؤره، کی، هر شئی اؤز آنتیسینی اؤز ایچینده بئجردیر، فئمینیست حرکاتینین یارادیلماسیندادا آینی هالت حاکمدیر. اگر بیر اؤلکهده فردی آزادلیقلار آزالدیلسا همین اؤلکهده لیبئرال فئمینیستلر باش قالدیراجاق. اقتصادی تضییق اولان اؤلکه مارکسیست فئمینیستلرین باش قالدیریلماسینا سبب اولاجاق، اؤلکهده فاشیست میللتچیلیک و ایرقچیلیک اولسا ار و یا گئج میللی فئمینیست یاراناجاق.
یارانان سوال بودور، ایندییه قدر دونیانین قادین حرکاتی تاریخینده فعالیت گؤسترن قادینلار و یا قروپلار تکجه فئمینیست اولوب مارکسیزم، لیبئرالیزم، سوسیالیزم و یا هر هانسی دیگر فیکیرلره باغلی اولمایاراق چالیشمالاری نه قدر گرچکلشیب ؟
هانسی اؤلکهده تاریخ بویو قادین حاقلاری اؤلکهنین اجتماعی طلبلری، احتیاجلارینی و حقوقلارینی نظره آلمادان ایشه باشلاییب؟
روسا لوخئمبورق و جلارا زئتکین مارکسیست-فئمینیست، سیمیندئ بئاووویر فئمینیست آگزیستانسیالیت، ناییئرئه توهیدی و آفسانئه ناژمابادی ایسلامچی فئمینیستلر، بئتتی فریئدان و ژئسسیئ بئرنارد لیبئرال فئمینیستلر، گئرماینئ گرئئر رادیکال فئمینیست و ... بو میللتین فئمینیست اولاراق سیاسی بیر دوشونجه صاحبی اولدوقلارینیدا گؤستریرش
هئچ بیر اؤلکهده قادین حرکاتی، سنایئ و یا قئیری-سنایئ، اینکیشاف ائدیب ویا ائتممیش اؤلکهلرده قادینلار ان طبیعی حقوقلاری آلماق اوچون ایللرله موباریزه آپاریلیب. او اوزدن قئید ائتمک واجیبدیر کی، قادین حاقلاری هئچ بیر اؤلکهده فوندامئنتال دییشیکلیک اولمادان الده ائدیلمهییب.
روسیا اینقیلابی، فرانسا اینقیلابی، آتاتورک دئموکراتیک پارتیاسی و یوکسلیشی مؤوجود اجتماعی-سیاسی سنتکارلیق و س. بونون حاق اولدوغونو اثبات ائده بیلر.
ایستیفاده ائدیلمیش ادبیات
1- قورانئ کریم
2- آجار، فئریدئ، “کادینلارین اینسان هاکلاری هوکوکو”، اینسان هاکلاری هوکوک و کادین، حاضرلایان، ب. V. دینچکول، ایستانبول تیجارئت اونیوئرسیتئسی یایینلاری، ایستانبول، 2003
3- آکینجی، شاهین “مئدئنی کانوندا کادین و آیلئ”، گازی اونیوئرسیتئسی هوکوک فاکولتئسی دئرگیسی، جیلت. 8، سایی: 1-2. هازیران-آرالیک، آنکارا، 2004.
4- آریدئمیر-گئنچ، آرزو، “آیلئ هوکوکو باکیمیندان اؤنئم تاشییان کادین هاکلارینا ایلیشکین اولوسلار آراسی بئلگئلئر و بونلارین تورک هوکوکونا ائتکیسی” پروف. دؤکتور نئجلا آرات’ا آرماغان، ایستانبول کادین کورولوشلاری بیرلیغی یایینلاری، ایستانبول، 2004.
5- باشپینار، وئیسئل، ”تورک مئدئنی کانونو ایلئ آیلئ هوکوکوندا یاپیلان دئغیشیکلیکلئر و بو کونودا بازی اؤنئریلئریمیز”، آنکارا اونیوئرسیتئسی هوکوک فاکولتئسی دئرگیسی ج. 52، سایی. 3، 2003.
6- دئمیر، زئکیئ، مودئرن و پوستمودئرن فئمینیزم، ایز یایینجیلیک، ایستانبول، 1997.
7- گوموش، مصطفی آلپئر: تورک مئدئنی کانونونون گئتیردیغی یئنی شئرهلئر، ایستانبول 2007.
8- پئتئک، هئسئن: مئدئنی اصول هوکوکوندا حاکم اولان ایلکئلئر ایشیغیندا بوشانما داوالاری، ایزمیر باروسو دئرگیسی، س.2، 2000، س 25-40.
9- تورکئر، گؤکچئن، تورک مئدئنی کانونو’ندا آیلئ کونوتو، یایینلانمامیش یوکسئک لیسانس تئزی، آنکارا اونیوئرسیتئسی سوسیال بیلیملئر ائنستیتوسو، اؤزئل هوکوک (مئدئنی هوکوک) آنابیلیم دالی، 2005.
10- وئلی دئدئوغلو، هیفزی وئلدئت: تورک مئدئنی هوکوکو، ج.II، آیلئ هوکوکو، ایستانبول 1965.
11- ایمامی، سئییئد هوسئن: مدنی حقوق، تئهران اونیوئرسیتئتی، 1381.
قادین حاقلارینین یارانما فلسفهسی
خلاصه
قادین حرکاتی باشلانیشدا قادین و کیشیلرین برابرلیگینی قئیری-برابر بیر جمعیتده قورماق ایستهدی، هالبوکی مؤوضو داها درین ایدی. لاکین مقصد کیشیلرین علی ایله سوسیال سببلردن یارانان برابرسیزلیک تمللرینی مهو ائتمکدیر. همن سبب کی، اینگیلتره اونو قادینلارین تاریخ بویو تضییق آلتیندا قالماقلارینین سببی بیلیر.
هالبوکی پاتریارخال سیستئمی تاریخ بویو قادینلارین شخصیت و حقوقلارینا دوزلمز زربهلر ووروب. او اوزدن قادین حاقلاری ساده قادینلارین سوسیال و سیاسی حقوقلارینین الده ائدیلمهسینه اعتراض ائتمک دئییل، بلکه هر تورلو آیری-سئچکیلیگین کؤکلو آرادان قالدیریلماسی هدف توتولمالیدیر.
قادین حرکاتی اساس بیر حرکات اولمالیدیر، عکس حالدا، تکجه هئگئمون سیستئمینین قارشیسیندا ظاهری برابرلیگه راضیلیق وئریلمهلیدیر، هالبوکی قادین حرکاتی همن هئگئمونو سیستئمین آرادان قالدیریلماسینی طلب ائتمهلیدیر. بئله بیر درین فیکیر یالنیز قایدالاری و تمللری دییشمهییب، مولاهیزهلر،دبلر، عنعنهلر و قئیری-برابر نه یارادیلیبسا، اونو دییشمهیه باشلاییر.
