گونئی آذربایجان میللتچی لییینین ماهیتینه اوتری باخیش- یوروش مهرعلی بیگلو
- توضیحات
- منتشر شده در شنبه, 23 خرداد 1394 01:17
"بیز بو یولون یولجولاری ییق. بو یول آیدین آنجاق چتین یولدور، سئوگی یولو، انسانلیق و ایگیدلیک یولودور. وارانلارا عشق اولسون، دؤننلره یازیقلار"
ناسیونالیزم ایدئولوژی و دئوینیسم (جنبش) اولاراق زامان سوره سینده بیر سوره دوشونجه سیستم لرینه بللی و یا بللی اولمایان عامیل لر طرفیندن منفی یوک یوکله نیر. ائله اولور کی همین ایدئولوژی نی قبول ائتمه ین لر طرفیندن یوکله نن منفی یوک و اویدورما تعریف لر (تانیتیم لار) ، گئرچک آنلامی کولگه یه سالیر. هردن یارانمیش منفی یوک ائله آغیر اولور کی ، سوز قونوسو ایدئولوژی نین طرفدارلاری (یانلی لاری) یا همین ایدئولوژی نین آدین ده ییشیرلر(euphemism) یا دا اوزلرینی سانسور ائدیب ، باشقا ایدئلوژی لره ال آتاراق هدفلرینه چاتماق ایسته ییرلر. بودا عمل ده دولاشیق لیق یارادیر.
اورنک اوچون ایران دا ، کمونیسم، لیبرالیسم و فمینیسمی سویوش کیمی قوللانانلار آز دئییل. ماراقلی دیر کی هم ناسیونالیسم ، هم ده ایدئولوژی بو منفی یوکله مه یه توش گلمیشلر. هر ایکی سی سیاسی بیر سویوش کیمی ده قوللانیلمیشلار. اوسته لیک ایران دا بو سوزلری سویوش کیمی ساوورانلارین چوخوسونون اوزلرینه مخصوص ایدئولوژی سی وار و ناسیونالیست دیر ده. بئله منفی یوکله مه لرین یارانماسیندا هم سوز قونوسو دوشونجه نی داشییانلارین، هم ده او دوشونجه یه موخالیف(قارشیت) اولانلارین رولو اولور. آنجاق بوتون منفی یوکله مه لره باخمایاراق، سوز قونوسو دوشونجه سیستمی و اوندان قایناقلانان حرکتین ضرورتی یئرینده قالیر. بو ضرورت اؤده نیلمه یینجه ، هرآن همن دوشونجه و همن حرکت یئنی دن آلوولانابیلر. وورقولاندیغی کیمی ، ناسیونالیسم و ایدئولوژی نین اوزه رینه منفی یوک یوکلنمیش دیر. بو دئییم لرین (اصطلاح لارین) تعریفینده (تانیتیمندا) هانسی دوروملاردا منفی یوک داشیدیقلارین وورقولاماق گرکیر. هابئله هانسی شرایط ده تایید اولدوقلارین (اونایلاندیقلاری) آچیقلاماق لازیم دیر. بو آچیقلامالارین آیدین اولماسی، اوز ماهیتمیزی سانسور ائتمه یین و یا باشقا یئترسیز سویلم لره ساریلماغیمیزین قاباغین آلار.
ایدئولوژی ، دوشونجه لر ، اینانج لار ، ده یرلر، اؤن یارقی لار (پیش قضاوت) و ایده آل لار سیستمی دیر.هر بیر ایدئلوژی بیر جامعه نی (توپلومو) هدف آلاراق ، اونون کیملییین بللی ائدر ، کئچمیش و ایندیکی دورومون آچیقلایار، اونلارین دردلرین، قایغی لارین و گیزلی آرزولارین دانیشار، حاقلاریندان سوز آچار، دوشمن لرین تانیتار و بیر سیرا ده یرلره دایاناراق ایده ال گله جکدن بیر تصویر وئرر، هابئله وار اولان دورومون ده ییشمه سینه و یا قورونوب ساخلانماسینا گوره، نه ائدیلمه سینی اورتایا قویار. بئله لیک له ده همین توپلومو باشلیجا هدفلری اوغروندا بیرلشتیرر.
ایدئولوژی یه منفی یوک وئرن دوقماتیسم و توتالیترلیک دیر. ایدئولوژی ده قبول اولانان اینانج لار مطلق ساییلیرسا، ده یرلری هامی طرفیندن مباحثه سیز قبول اولونماسی اومولورسا، اورتایا قویدوغو اؤن یارقی لار تارتیشیلماز سند (بلگه) کیمی ایره لی سورولورسه ، بوتون اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مساله لره اوز گوزلویو ایله یاناشارسا، او زامان همین ایدئولوژی جامعیت و جزمیت (dogmatism & totalitarism) اوزللیینه مالیک دیر. بئله ایدئولوژی یه اینانانلار دوقماتیسملییه متهم اولارلار. ا.زل لیک له عمل ده دوقماتیست اولماق و بو دوقماتیسمی و توتالیترلییی حاکمیته چکمک منفی یوکو داها دا آرتیرار.
ناسیونالیزم ، هدف توپلومون میللت توتان ایدئولوژی دیر. بو دوشونجه سیستمی هدف توپلومونون هویتین (کیملیین) میللت اولاراق بللی ائدر.آدین اورتایا قویار، او میللتی باشقا میللت لردن آییران عنصرلاری (element) اؤزه چکر، تورپاغی نین سینیرلارینی ، کئچمیش و ایندیکی دورومونو آیدینلادار، سینه لرده قالمیش آرزولاری ، یاشانان چتین لیک لری و آغری لاری دانیشار، دوشمن لرین و دوستلارین کیم اولدوغون دئیه ر ، اورتایا قویدوغو ده یرلره دایاناراق او میللتین حقوقوندان سوز آچار و گله جه ییندن تصویر یارادار، او میللته یونه لن تهلوکه لری وورقولایار و بئله لیک له باشدا توتدوغو هدف لر اوغروندا همین میللتی بیرلشتیرمه یه چاغیرار. آنجاق ناسیونالیزم ده توتالیترلیک و جامعیت یوخدور. ناسیونالیزم بیر میللتین ایلگی لندییی بوتون مساله لره جاواب وئرمیر بیرده کی ناسیونالیزم سییال (آخار) بیر ایدئولوژی دیر.
اسارتده اولان و مستعمره اولان میلتین ناسیونالیزمی ایله ، حاکیم میللتین ناسیونالیزمی فرقلی اولور. استعمارچی (سومورگه چی) و امپریالیست میللتین ناسیونالیزمی ده فرقلی دیر. چوخ حال لاردا بونلارین میللت دن اورتایا قویدوقلاری آنلاییش دا فرقله نیر. میللتین تعریفی (تانیملاماسی) ایله باغلی، اوز قازانجلارین نظرده آلیرلار. محکوم میللت، میللت تعریفینده دیل، کولتور، تاریخ و تورپاق و ... عنصرلارینی یئرلشتیریر. بیرحال دا کی حاکیم میللت ، فرانسوی میللت تعریفین یعنی دولتین وار اولماسین و وطنداشلیق حاققینی اؤنده توتار. اونا گوره اؤزل بیر شرایط ده ، بیر میللت و یا حاکمیت طرفیندن اورتایا قویولان منفی داورانیشلاری بلگه ائدیب ، بوتون ناسیونالیزم فورمالارین وورماق دوز دئییل. دیل، کولتور، تاریخ، تورپاق و ...دا بیرلییی اولان بیر اینسان توپلولوغو ، بو عنصرلارین بیرینه و یا نئچه سینه دایاناراق اوزلرینی بیر میللت سانیب، دولت قورماق ایسته مه لرینه ناسیونالیزم دئییلیر. اوزتجه دئسک ، اوزونو میللت بیلیب ، دولت قورماق ایسته ین لرین حرکتینه ناسیونالیزم دئییلیر. بو حرکتی توجیه ائدن ایدئولوژی ده ناسیونالیزم دیر. یعنی دولت سیز بیر میللتین ، دولت قورماق یولونداکی حرکتینه و اونلارین ایدئلوژی سینه ناسیونالیسم دئییلیر. بو ناسیونالیزم مثبت یوک داشیماقدادیر. هم لیبرالیسم هم ده سوسیالیزم ایدئولوژی لری ، داها دوغروسو بو ایدئولوژی لری داشییان بویوک گوجلر ، واختی ایله بو ناسیونالیزم فورماسینی ساوونموشلار (مودافیعه ائتمیشلر). 1918- جی ایلده آمریکانین پرزیدنتی «ویلسون» و سونرالار «روزولت» ، میللی مقدراتینی تعیین ائتمه حاققینی اورتایا قویموشلار. بو تاریخدن قاباقلار بئله اونلار ائتنیکسل (قومی) میللت لرین ، نئچه میللت لی امپراطورلوقلاردان آیریلماسینی ساوونموشلار ( گونئی آمریکا، لهستان، یونان و ...). اونلاراوز سیاسی مستقل شخصیت لرین بئله ، بریتانیادان میللی آزادلیق ساواشلاری سونوجوندا آیریلمالارینا بورجلودولار. سول دوشونجه نین ان گوجلو نوماینده سی ، ساوئت لر بیرلییی ، «خالقلارین آزادلیغی آدی ایله میللت لرین اسارتدن قورتارماسینی اورتایا قویموشلار. ناسیونالیزمین بو فورماسی نین مثبت یوک داشیماسی، طرفسیز (یان سیز) میللت لر، شخص لر و دولت لر وریندن هله ده اونایلانیر (تایید اولور) ، بئله کی اولوسلار آراسی حقوقداکی «اولکه لرین اراضی بوتوولویو» پرنسیپی ده «اوز میللی مقدراتینی تعیین ائتمه حقوقو» نو آرادان قالدیرانمامیش و ساده جه اونا محدودیت یاراتماقدادیر. بو ناسیونالیزم فورماسینی منیمسه ین اجتماعی-سیاسی حرکت لری باسدیرماقدا اولان نئچه میللت لی دولت لر، یالنیز باشقا بهانه لره ال آتماقدادیلار. یوخسا، هئچ بیر دولت و شخص ، بیر میللتین اوز میللی حاکمیتینی قورماق ایسته مه سینی ، بوگونکو دونیا دا سوچ و یا غیراخلاقی ایش کیمی ده یرلندیره بیلمز.
میللی حاکمیت قورماق ایسته ین بو ناسیونالیزم فورماسینا منفی رنگ وئرن ، یالنیز همین میللت چی لیک حرکتی نین توتدوغو بیر سیرا موباریزه یونتم لری اولور. تروریسمه و اخلاق دیشی (غیراخلاقی) حرکتلره ال آتان حرکتچی لر، بو منفی بویامانین اساس ندنی اولورلار. یوخسا وورقولاندیغی کیمی اؤزه یی میللی دولت قورماق اولان ناسیونالیزم ، به یه نیلن و اونایلانان اخلاقی بیر دوشونجه و حرکت ساییلیر. بیر سیرا ناسیونالیست لرین منفی داورانیشلاری و یا اخلاق دیشی توتوملاری (مناسبت لری) ، اصلینده ناسیونالیزم له ایلگیلی دئییل. گئرچک بودور کی ناسیونالیزم جامع (بوتون) بیر ایدئولوژی دئییل، بوتون مساله لره جاوابی یوخدور. یعنی ناسیونالیزم نه دئییر تئروریزمی قوللانین (ایستیفاده ائدین) نه ده اونو یاساقلاییر(تحریم ائدیر). بو حاقدا ناسیونالیزمین سوزو یوخدور. اخلاقی و یا غیراخلاقی داورانیشلار، میللت چی لرین باشقا گوروشلرین دن باخیشلارین دان ایره لی گلیر. دئمکده همین میللی حرکت و یا میللی فعال لار تکجه ناسیونالیست دئییل لر، اونلار باشقا ایدئولوژی لرده داشیییرلار. بو داورانیشلار اونلارین کولتورونه، دینینه و تربیه سینه داها چوخ باغلی دیر.اوسته لیک، میللت چی لرین باشقا سیاسی – اجتماعی قونولارا اولان موناسیبت لری ده ، تکجه ناسیونالیزمین اورونو دئییل (محصولو دئییل). اؤرنه یی، ناسیونالیست بیر شخص و یا اورگوتون (تشکیلاتین) دینه و یا فئمینیسمه اولان توتومو (مناسبتی) اولابیلر منفی و یا مثبت اولسون. ناسیونالیسم بو حاقدا جاواب سیزدیر. بو مساله ناسیونالیسمین چاتماز (ناقص) نقطه سی دیر. اونا گؤره ده ناسیونالیزم گئنل ده (عمومیتجه) باشقا ایدئولوژی لرله اوزلاشیر (ادغام اولور). لیبرال ناسیونالیزم، ناسیونال سوسیالیزم، ناسیونال فئمینیسم، دینی ناسیونالیزم (ملی-مذهبی) و ... کیمی سیاسی-اجتماعی جریان لارین (آخین لارین) یارانماسی بو ادعانین ثبوتودور.
ناسیونالیست لرین باشقا میللت لره اولان توتوم و داورانیشلاری اؤنملی دیر. بیری سی اؤز میللتینی، دیلینی، وطنینی سئویرسه، اؤز میللتینه مخصوص (اؤزگو) میللی دولت قورماق ایسته ییرسه و بونونلا یاناشی باشقا میللتلره ده بو سئوگی و بو حاققی تانیییرسا، ناسیونالیست دیر و بونون منفی یوکو اولابیلمز. انجاق بیری سی اؤز میللتین، دیلین و وطنین سئویب ، اؤز میللتین، دیلین، کولتورون و ... باشقا میللت لردن اوستون بیلیب ، اونونلا مغرور اولسا، اونا دا ناسیونالیست دئییلیر، آنجاق گئنل ده اونا منفی باخیلیر. بو دویغو و فیکیرلرین یارانماسیندا ، بلکه بیر سیرا منطق لر بولونا، اؤرنک اوچون بیری سی اؤز دیلی ایله قونشو میللتین دیلین توتوشدوروب، قیرامئر و سوز چوخلوغو باخیمدان اؤز دیلینی قونشو دیلدن گوجلو گورورسه و یا اؤز میللی موسیقی لرین باشقا میللت لرین موسیقی سی ایله توتوشدوروب ، اؤزلرینین کین زنگین گؤرورسه ، بلکه بو اوستونلوک دویغوسونا و غرورا اؤزو اوچون حاق قازاندیرا، آنجاق بو اوستونلوک و غرور هئچ بیر منطیقه دایانماسا ، او زامان هم منفی و هم گولونج گورونر. هر حالدا اگر بو اوستونلوک حیسی یالنیز شخصی توتومدا قالسا ، ائله زیانلی دئییل ، آنجاق بو اوستونلویو (حاقلی اولوب اولماماسینا باخمایاراق) عملده باشقا میللته تهاجمی شکیلده (سالدیرقانجا) یورودوب، او میللتی اؤز حقوقوندان محروم (یوخسون) ائدرسه ، آرتیق ناسیونالیست دئییل، شوونیست ساییلار. اؤرنک اوچون ، بیر میللته منسوب اولان شخص ، قوروپ یا حاکمیت اؤز دیلین سئویب، اونون گلیشمه سینه چالیشارسا و باشقا میللتین دیلینه و اؤزونه نیفرت ائده رک ، تهاجمی شکیلده اونون گلیشمه سینی اؤنله ییرسه (قاباغین آلارسا) ، شوونیست اولدوغون اورتایا قویور. شوونیسم اولدوقجا منفی یوک داشییییر. هابئله اؤز سوی (نژاد) یا میللتینی باشقا میللت لردن اوستون بیلیب، اؤز میللتی ایله باشقا میللت لر آراسیندا فرقلی داورانماق ، فرقلی آوانتاژلار اؤز میللتینه آییرماق راسیسم دیر. راسیسم ده شوونیسم کیمی منفی یوک داشیییر . راسیسم و شوونیزمین حاکمیت سویه سینده اجرا اولونماسی (اویقولانماسی) ، اولدوقجا اییرنج رئژیم لرین یارانماسیندا ائتکی لی اولوب و اولماقدادیر. اؤز میللتینی و وطنینی و اونا منسوب اولان دیل، موسیقی و ... سئومک، اؤزلویونده دوغال دیر. یالنیز بو سئومه یین بعضی ایفراطی یؤنلری پیس ساییلیر. آنجاق اؤز میللتینی و اونا منسوب اولان دیل، موسیقی و ... سئومه ییب ، ترسینه باشقا میللتی و اونا منسوب اولان عنصرلاری سئومک نرمال بیر اولقو ( پدیده phenomenon) دئییل، پئسیکولوژی ده خسته لیک ساییلیر.
داها اییرنجی ایسه اؤز میللتینه ، دیلینه ، موسقی سینه و وطنینه نفرت ائتمک و اؤزگه میللتی سئومکدیر. اوزگه لشمیش (alienate)بو اینسانلارا چوخ منفی باخیلیر. بئله بیر دوروما گلیب چاتمیش بیریسی ، اییرنج اولماقلا یاناشی، قورخونج دور دا. بئله اینسانلارا گوونمک اولماز. بئله کی اوست اوسته آسیمیله اولماق ، ائلینه اولماقدان یاخشی دیر. آسیمیله اولماغین (باشقا کولتور و دیل ایچره اریمه یین) منفی سونوجو هویت بوحرانی دیرسا، ائلینه اولماغین سونوجو اؤز کیملییینه نفرت دیر. اؤزگه لشمک (ائلینه اولماق) ، باشقا میللتین دیلین، کولتورون، موسیقی سین به ینمکله فرقلی دیر. بیری سی اؤز موسیقی سین سئوه رک اولابیلر ایتالیا موسیقی سین ده به ینسین، اوسته لیک منطقی اولاراق اونو اؤز موسیقی سیندن داها گلیشمیش بیلسین. بونون هئچ بیر منفی یوکو یوخدور. بیر ژاپونلو اولابیلر آذربایجان موسیقی سین به ینسین، آنجاق اؤز موسیقی سی اونا داها دوغمادیر. اوشاقلیقدان اونو دینله ییب . اؤز دیلی داها دوغما و شیرین دیر، اؤز دیلی دیر و اونو سئومه یی تام دوغال بیر اولقودور. البته کوتله (توده) آراسیندا اؤزگه دیل، موسیقی و ... سین به ینمک، منطقی ندن لره گوره دئییل، اوستون و حاکیم میللتلرین تبلیغاتلاری و اؤز کولتوروموزون تانیتیلماماسی دا ائتکی لی دیر(تاثیرلی دیر). اوسته لیک ، آشاغی لیق حیسی ده بو آرادا اؤز رولون اویناییر.
مستملکه (مستعمره) اولان میللت لرین اوزرینده اولان باسقی ، اونلارین سئچیم لرینه ده ، اؤز ائتکی سین بوراخیر. بو استعمار، داخلی استعمار اولورسا ، حاکیم میللتین توتالیتر و دوقماتیک ایدئولوژی لری ده ، بو اؤزگه سئورلییین رنگین داها دا آرتیرار. وورقولاندیغی کیمی، ناسیونالیزم سییال ایدئولوژی دیر. حاکمیتی اولان میللتین ناسیونالیزمی ، محکوم میللت دن فرقلی دیر. بئله حال دا ، اؤز میللتینی سئومک، میللی کیملیک عنصرلارینی قورویوب گلیشتیرمه یه چالیشماق، میللی دولتی و وطنی اؤزگه لرین قاباغیندا ساوونماق و میللت حاکمیتی یاراتماق ، حاکمیتی اولان بیر میللتین میللتچی لییی دیر. بونون هئچ بیر منفی یوکو یوخدور، نرمال و دوغال ساییلیر. آنجاق ناسیونالیزم بو سویه نی آشارسا ، باشقا میللت لر طرفیندن و یانسیز (طرفسیز) اینسانلار و قوروملار وریندن حاقلی اولاراق منفی باخیلار. اؤرنه یی اؤز میللتینی سئومک و اونو باشقا میللت لردن اوستون گؤسترمک ، باشقا میللت لری کنترل آلتینا آلماق ، اونلارین یئرآلتی و یئراوستو وارلیق لارین اؤز میللتی قازانجینا قوللانماق ، استیلاچی لیق، مستملکه چی لیک (استعمار) و امپریالیزم دیر. بونلارین هامی سی ، بوگونکو دونیادا قینانیر. هابئله ، میللی منفعت آدی ایله و یا میللتچی لیک دونو ایله ، اینسانلاری دوغال و مدرن حقوقلاریندان محروم ائتمک و یا اونلارین سیاسی اجتماعی حرکتلرینی سؤزده و عملده باسدیرماق، موثبت بیر حرکت دئییل، اوسته لیک میللتچی لیک ده دئییل. حاکمیتی اولمایان بیر میللتین ناسیونالیست لری نین ده ، بئله یاناشمالاری دوز دئییل. اؤرنک اوچون همین ناسیونالیست لر دئیه بیلمزلر کی « چون میللی دولتیمیز یوخدور، گرک قادین حرکاتین هله دایاندیراق». ترسینه ناسیونالیزمین اؤزونده قادین مساله سینه گوره جاواب اولمادیغی اوچون ، فئمینیسمی منیمسه یه بیلن ناسیونال فئمینیسم بو گرک لیییین محصولودور.
بیر میللتین حاکم اولدوغو ، نئچه میلت لی دولت لرده ، مصنوعی (یاپماجیق) بیر میللت و ناسیونالیزم اولوشتورولور و همین دولتین باشقا میللت لرین ، اؤز دولت لرین قورماقدان چکیندیریرلر. اصلینده بو مصنوعی میللت، حاکیم میللتین استعماری آدی دیر. بو یئنی استعمار (neocolonialism) مستملکه میللت لری اؤز حقوقلاریندان یوخسون ائتمک اوچون ، اونلاردا حرکت یاراداجاق عنصرلاری آرادان آپارماغا چالیشیرلار. یئنی آد ایله یئنی بیر میللت یاراتماق، باشقا میللت لرین دیلینه، تاریخینه، موسیقی سینه ال اوزادیب، اونلاردا حاکم میللتین قازانجینا آسیمیلاسیون سیاستی یوروتمک ، بو یئنی استعمارین اساسینی اولوشتورور. بئله اولکه لرده ، حاکم میللتین ناسیونالیزمی حاق ساییلیر ، ده یرله نیر و محکوم میللت لرین اؤز ناسیونالیزم لرینی یوروتمه لری مختلف تامغالارلا قینانیر. آیریلیق چی ( تجزیه طلب separatist)، قومگرا (ائتنیک چی) و امنیتی پوزماق اتهام لاری ایله میللتچی لر توتوقلانیر و بئله غیرانسانی ایشلری یوروتمه یه قانونلار کئچیرلر. حاکیم میللتین بو سیاستی، باشقا فورمالاردا دا ، محکوم میللتی اوز حاققیندان چکیندیرمه یه یوروته بیلر.
حاکم میللتدن اولانلار و یا محکوم میللتین اؤزگه لشمیش لری ، دموکراسی و انسان حاقلاری آدینا، محکوم میللت لری اؤز حرکتلریندن چکیندیرمه یه چالیشیرلار. بو ناسیونالیزم فورماسی اخلاق باخیمیندان رد ائدیلسه ده ، یئنی استعمار اوتانمازجا اؤز ایشین سورور. نئجه دئیه ر لر « اوغرو ائله چیغیریر دوغرونون قولاغی باتیر» . یئنی استعمار ، اؤز قوندارما ناسیونالیستی ایستک لرین ازلی و توخونولماز سانیب، اونو کؤکلندیردیکدن ( نهادینه ائتمک institutionalize ) سونرا ، محکوم میللت لرین میللی حرکت لرین ارتجاعی حرکت سانماسی دا ، چاغداش تاریخ ده گؤرونمکده دیر. سانکی ، یئییب قارنین باسمیش بیریسی ، گونلرجه آج ساخلادیغی اسیری ، قارین قولو آدلاندیریر.
ناسیونالیزمین اساس بویوتلاری (یانلاری)
سیاسی فلسفه آچیسیندان ناسیونالیزمین دؤرد اساس یانی ( بعدdimension ) وار. ناسیونالیزم چوخ حال لاردا تپکی سل ( واکنشیreactional ) و دوغال بیر حرکت اولدوغونا ، بوتونلوکله درک اولونمادان منیمسه نیر. بئله جه هرکس اؤز دونیا گوروشونه ، عایلوی و گئنل تربیه سینه ، بعضا سیاسی ماراقلارینا گوره و چوخ حال لاردا گوندم سویلم لره گوره ناسیونالیزم دن بیر تصویر سرگی له ییر. بونونلادا ناسیونالیزمی باشقا دوشونجه سیستم لری ایله دییشیک سالانلار اولور. بئله کی پوپولیسم، راسیسم، شوونیزم، فاشیزم و پاتریوتیسم، ناسیونالیزم یئرینه ایشله نیر. هردن ده ناسیونالیزمین بیر یانین توتوب ، اونون بوتونو یئرینه ایشله دنلر وار. بو یانیلمالار اولماسین دئیه ، بوتون بویوت لارین آچیقلاماق گرکیر. گئنل باخیش دا ، ناسیونالیزمین دؤرد اساسی یانی بونلاردیر:
1- انسانلارین فردی هویت لریندن باشقا، میللی کیملیگینینده وارلیغینا اینانماق. میللی کیملییی سئومک ، اونون قورونما و گلیشتیرمه سینه چالیشماق. (national identity)
ناسیونالیزمین بو جهتی ائله اونملی دیر کی ، میللی کیملیک عنصرلاری تهلوکه یه دوشدویو زامان ، اونلاری قورویوب ساخلاماق بویوک ایده آلا چئوریلیر. اؤزل لیک له شووینیزم و یئنی استعمار نتیجه سینده یارانان کیملیک بوحرانی ، میللی حرکت لرین یارانماسینا و بو حرکت لرین اساس سویلمینه (discourse) چئوریلیر. اؤرنک اوچون گونئی آذربایجان دا تورک کیملییی تهلوکه یه دوشدویو اوچون ، میللی حرکتین ایلک ایللرده اساس سویلمی تورکچولوک اولموشدور. گونئی آذربایجان ناسیونالیزمی او ایللرده ، گونئی آذربایجان تورکچولویو و یا اؤزتجه تورکچولوک آدلانیردی. اونا گؤره کی ، میللی کیملیک ، ناسیونالیزمین دایاندیغی یاتاقدیر، تمل داشی دیر
2- میللی دولت چی لیک (national autonomy, sovereignty)
باشقا میللت لرین استعماری و حاکمیتی آلتیندان قورتولماق ، باشقالارین تجاوزلاری اونونده اؤز دولتین (میللتین، تورپاغین و حاکمیتین) قورماق، ناسیونالیزمین ایکینجی یانی دیر. دولت میللت ایدئولوژی سی اولان ناسیونالیزمین بو جهتی « هر میللتین اؤزونون دولتی اولماسی» دیر. ناسیونالیزمین بو یانی ، بیز و اؤزگه لرین حاکمیت باخیمیندان مناسبتین گوستریر. ناسیونالیزم ، حاکیم-محکوم موناسبتین بیز و باشقا میللت لر آراسیندان قالدیرماق دئمکدیر. حقوقی باخیمیندان بو «اؤز میللی مقدراتینی بللی ائتمک» حاققی نین ، خارجی جهتی دیر. گونئی آذربایجان میللی حرکتینده ، ناسیونالیزمین بو یانی حاقدا تارتیشمالار چوخ اولوب ( استقلالچی-فدرالچی تارتیشمالاری). وورقولاماق گرکلی دیر کی ، فدرالیسم و استقلال هر ایکی سی ناسیونالیزمین بو جهتی نی گئرچکله دیر، البته دوغرودان فدرالیسم و دوغرودان استقلال اولورسا.
3- میللت حاکمیتی (democracy)
ناسیونالیزمین اوچونجو جهتی بیر شخص ، طبقه (کسیم) و انحصارچی بیر حزب(party) قارشی سیندا ، میللتین حاکمیتی دیر. حاکمیتین قایناغی میللت دیر. دموکراسی میللت چی لیییین ایستک لریندن بیری دیر. ناسیونالیزمین بو یانینا دیقت ائتمه ینلر، فاشیزمه چاتار و بو یانی باشقا ده یرلری نظرده آلمادان ، ابزار (آیقیت) کیمی قوللانانلار پوپولیسمه ایلیشیرلر. ناسیونالیزمین بو جهتی ، اصلینده « اؤز میللی مقدراتینی تعیین ائتمه حاققی» نین ایچری جهتی دیر. بیر سؤزله ، میللتچی لیک ، دموکراسی اولمادان کامیل دئییل. آنجاق بو مساله ، دموکراسی نی مصادره ائتمک دئییل. یالنیز ، دموکراسی ناسیونالیزمین بو جهتی ایله اورتوشور (
overlap) 4- میللی منافعین ،شخصی قازانج و ایستک لره ترجیح اولونماسی (یئیلنمه سی) : (میللتین فرده اونجه لییی)
ناسیونالیزمین بو جهتی ، کلاسیک رادیکال لیبرالیسمه قارشی گؤرونسه ده ، ان اینجه، چتین و اخلاقی جهتی دیر. جمعی (توپلوسال) منفعت اورتایا گلدییی زامان ، شخصی منفعت دن واز کئچمک همیشه اومولموش ، عرفا (تؤره یه ) و قانونلارا کئچمیشدیر. بو داورانیش، اخلاقین ان آشاغا (حداقل) سویه سی دیر و توپلوما باغلی اولان هرکس دن ، وظیفه (گؤرو ) کیمی ایسته نیلیر. اوسته لیک بو گورولری یئرینه گتیرمه ینلره جزالاندیرما، محدودیت لر و محرومیت لر (یوخسونلوقلار) اویقولانیر (اعمال اولور). اؤرنک اوچون ، دولت لرین چوخوندا اؤلکه یه حربی قوللوق (خدمت وظیفه) بوتون ارکک لر اوچون بللی یاشدا گؤرو ساییلیر. عسگرلییه گئتمه ینلر ، بیر چوخ اجتماعی امتیازلاردان محروم اولورلار. اؤزل لیکله ساواش زامانی جبهه نی ترک ائتمک خیانت ساییلیر. توپلومون الینده گوج اولدوغو زامان ، بو گؤرودن قاچانلاری جزالاندیرماق بیر گئرچه یی گوستریر. توپلوم لار (جامعه لر) ، چوخونلوقدا و نرمال دا ، انسانلارین ، جمعین خئیرینه فردی منفعت لریندن کئچمه ییندن آرخایین دئییللر. یعنی انسانلار ، باشقالاری نین ، جمعین خئیرینه شخصی قازانجلاریندان کئچمه لرینی نه قدر منطقی، عقلانی و اخلاقی گؤرسه ده ، اؤزلرینه گلدیکده گؤرودن قاچماغا بهانه لر گزیرلر. شخصی منفعتدن جمع یولوندا کئچمک ، توپلومون الینده جزالاندیرما گوجو اولمایاندا ، داها دا چتین دیر. بئله حال دا بو گؤروی قیلماق، داها اخلاقی ساییلیر. آنجاق توپلوم، جمعین خئیرینه اولان بیر ایشی بیریسندن اومماسا یا توپلوم او گؤرو ده سایماز یاناشسا و یا توپلوم اویه لریندن کیمسه بو ایشی یاپماغا کؤنوللو اولماسا ، بو ایشی یاپماق فداکارلیق ساییلیر و بو اخلاقین لاپ یوخاری (حداکثری اخلاق) سویه لریندن دیر. ناسیونالیزم ده ایسه ، شخص لرین میللت یولوندا و میللی منفعت لر اوغروندا شخصی ایستک لردن کئچمه یی، ده یر و گؤرو ساییلیر.
ناسیونالیزم میللی کیملیک عنصرلاری قوروماق ، میللی دولت قورماق و اونو قوروماق و میللت حاکمیتی یاراتماق اوغروندا شخصی منفعت دن کئچمه یی ده یر و گؤرو بیلیر. دولت سیز میللتین بو گورولری یاپتیرماغا گوجو اولمادیغی اوچون ، میللی گورولری قیلماق چتین آنجاق اخلاقی دیر. اؤزل لیکله یئنی استعمار سیاست لری نتیجه سینده ، میللی کیملییه سایماز قالان ، میللی دولت ده یرینی بیلمه ین ، آسیمیله و ائلینه اولان ، موباریزه روحو و اؤزگوونجی (اعتماد به نفس) اولمایان میللتین میللی حقوقو اوغروندا ساواش آپارماق داها دا چتین دیر. بئله بیر میللت اوغروندا میللتچی لیک فداکارلیق دیر، یوخاری درجه ده اخلاقی ایش دیر. اخلاقین آشاغا درجه لریندن (قانون، عرف، تؤره) یعنی وظیفه سانیلان ایش لردن قاچانلار ، طبیعی اولاراق تام کؤنوللو اخلاقی ایشلره بویون قویمازلار. دولت سیز میللت لرین میللی حرکت لری ، توتالیتر و اوتوریتاریان (اقتدارچی-غیردمکراتیک) حاکمیت لر اؤنونده اولورسا میللتچی لیین خرجی داها دا چوخ اولاجاق. بئله اولکه لرده، انسانلار میللتچی اولماقلارینا گوره ، بیر چوخ ایستک لرینه و امتیازلارا گوز یوممالی اولورلار. آیاغی بوشدا اولان ، مشروعیتی اولمایان مقتدر حاکمیت لر ، بوتون آزادلیق حرکت لری کیمی میللی حرکت لری ده باسدیرماق اوچون ، فعال انسانلارین قارینلارنی دویورماغا بئله چتین لیک تؤره دیرلر. تکجه میللتچی نین اؤزو دئییل ، آیله سینه ده بعضا چتین لیک یارادیرلار. بئله حال دا میللت قایغی سی چکن لره ، دلی دئینلر ده اولابیلر. بئله لیکله عملده ، میللت چی لرین سایی آز اولور. یعنی میللی کیملییین سئونلر ، میللی دولت قورماق ایسته ینلر و میللت حاکمیتی یاراتماق ایسته ینلر چوخ اولسا دا ، عمل ده اؤزونو و آیله سینی باش آغریسینا سالانلار آز اولور. میللتچی اولانلارین دا بیر سیراسی ، آرخالارین بوش گوروب ، باشلاری داشا ده ییر.
آنجاق بو گئرچکلر ، شوونیست توتالیتر حاکمیت لری آرخایین سالماز. سوسموش، باش ایمیش، میللی مساله یه سایماز ، شخصی منفعتیندن میللت و اونون آزادلیغی یولوندا کئجمک ایسته مه ین کوتله لر، هر آن سئل کیمی یولا دوشه بیلر. بؤیوک فداکارلیق لار و قهرمانلیق لار یارانار. قیسا سوره لی اولاراق ، میلیونلار انسان میللتچی اولابیلر. میللت لرین تاریخینده قیزیل صفحه لر اولان بو گونلرده، میللتچی اولماماق چتین دیر. میللته بئله یاناشماق ، اونلارا میللی کیملییی تحمیل ائتمکدیر. سینیرلاری (مرزلری) زورلا تعیین اولموش بیر اولکه نین اهالی سینی بیر میللت سایماق و اونلاردان میللی بیرلیک حیسی اومماق ، همین اهالی نین اوز مقدراتینی تعیین ائتمک حاققینی آیاقلاماقدیر. اگر میللتچی لیک ده ، میللت صلاحیت صاحبی دیرسه، میللت تعیین ائدیجی دیرسه ، اونلارین کیملیک حیسسینه (دویغوسونا) ، باغلی لیق دویغوسونا دا سایغی ایله یاناشماق گره کیر. دموکراتیک و غیردموکراتیک اولکه لرده آیاغا قالخان میللت لر و اونلارین یئنی اولکه لر اولوشتورماقلاری ، عملده فرانسه تعریفی نین اویغون اولمادیغینی گوسترمیشدیر. آلمان تعریفی ، سوی (نژاد) بیرلییی نی میللتین اساس عنصری حساب ائدیر. بو تعریف ده سویو بیر اولانلار بیر میللت دیلر.سوی بیر لیینی نه قدر بوگونکو علمی آراشتیرمالار ثبوت ائدیب – ائتمه مه سی بیر یانا ، اونو دیل بیرلیینه ائندیرسک بئله ، یئنه بو عامیل یئترسیزدیر. باشقا عامیل لرین ده اولماسینا احتیاج دویولور. دیلی بیر اولارکن ، دین و مذهبین فرقلی اولماسی ، هابئله سیاسی-تاریخی اولایلار آیری آیری میللت-دولت لرین یارانماسینی گئرچکلتمیشدیر (عرب لر، ایرلندلی لر، تورک لر، کوره لی لر و ...). اونا گوره ده ، میللت لرین اولوشماسیندا عینی (سوموت objective ) عامیل لر او جمله د ن دیل، کولتور، تورپاق بیرلییی اؤنملی اولسادا، باغلی لیق دویغوسونون یارانماسی (میللی بیرلیک حیسسی ) و بو بیرلییین سیاسی لشمه سی ، سون سؤزو دانیشیر. داها دوغروسو ، سون سؤزو میللت اؤزو دانیشمالی دیر. بوتون عینی عامیل لرین اولدوغو حال دا ، بیر توپلولوق (جمعیت) اؤزون میللت سایمیرسا ، اونا میللت دئمک اولماز.
البته ناسیونالیزمین اؤزو کیمی ، میللت ده ده سیالیت و دییشکن لیک وار. دونه نه جن اؤزونو میللت سایمایان بیر جمعیت و یا آیری آیری اؤلکه لرده یاشایان انسانلار ، بوگون اؤزلرینی بیر میللت سایدیقدا ، بو بیرلیک دویغوسونا سایقی ایله یاناشماق گره کیر.میللت ازه لی ، ابدی و مطلق بیر وارلیق دئییل.دونه نه جن اؤزل شراییطه گوره ، اؤزلرینی تحمیل اولموش بیر میللت دن سایان توپلومون، بوگون اؤزونو آیریجا بیر میللت سایماسی حاققی دیر. بو یاناشما، اؤز مقدراتینی تعیین ائتمه حاققی ایله و میللت حاکمیتی ایله اویان (مطابق اولان) ، دموکراتیک بیر یاناشمادیر. یعنی هانسی عامیلین میللت اولوشتورماسین و هانسی شرایط ده میللتین گئرچکلشمه سین کیمسه مطلق اولاراق دئیه بیلمز. اوسته لیک زامان و مکان دا بو آرادا اؤز رولونو اویناییر. بئله لیک له اؤزتجه دئمک اولار : بللی تورپاق اوزه رینده یاشایان و یا او تورپاغی وطن سایان بیر انسان توپلولوغو(جمعیتی) ، دیل، کولتور، تاریخ و ... کیمی عامیل لردن بیری و یا نئچه سینده بیرلییه گوره، اؤزلرینی میللت ساییب دولت صاحبی دیرسه و یا دولت قورماغا سیاسی حرکتی وارسا ، او توپلولوق (جمعیت) میللت دیر.بو تعریفه اوخشار چاغداش تعریف لر ، داها دموکراتیک و سیاسی-اجتماعی گئرچکلره داها اویغوندولار.
ایران و گونئی آذربایجان میللتچی لییی ماهیتجه قاجار دولتی نین سونلاریندان باشلایاراق ، اوروپا مدنیتی ایله تانیش اولان بیر سیرا آیدینلار ، اؤلکه لری نین گئری قالماسیندان اوزولوب، اونو گلیشتیرمه یه قرار وئرمیش لر. اوروپانین گلیشمه سینی و قاجار دولتی نین گئری قالماسینی توتوشدوردوقدا ، مدرنیسمی (تجدد) و ناسیونالیزمی چاره بولموشلار. او دؤنمده ناسیونالیزم، اونون یارارلاری (فایدالاری) و نئجه یاپیلماسی حاقدا دوشونجه لر اوره تیلیر. بیر میللت-دولت اولوشتورماق و اونون گره یی اولان بیر میللت-بیر دیل ایدیاسی بو دوشونجه لرین اورونو (محصولو) اولموشدور. قاجار دولتی تورپاقلاریندا یاشایان چئشیتلی ائتنیک لرده میللی بیرلیک حیسسی یاراتماق، هابئله قونشو میللت لردن بو میللتین فرقلنمه سی اوچون ، فارس دیللی ایران میللتی اورتایا قویولور. ایران میللتی اولوشتورماغا ، میللت عنصرلاری اوزرینده ایشلر یاپیلیر. اؤزل لیکله دیل و تاریخ اوزه رینده گئنیش ایشلر گورولور. ایران ناسیونالیزمی پهلوی دونه میندن حاکمیت طرفیندن منیمسه نیر. اؤلکه نین رسمی دیلی فارسجا اعلان اولور و 1313 جی (1934) ایلدن «ایران» اولکه نین رسمی آدی اولاراق بلیرله نیر. یوخاریدان آشاغا اویقولانان بو قوندارما میللتچی لیک ، بیر میللت-بیر دیل یاراتماق هدفی ایله ، باشقا ائتنیک لری او جومله دن آذربایجان تورک لرینی آسیمیله ائتمک ، اؤزگه لشتیرمک و تحقیر ائتمکله، فارس ائتنیکی نین شوونیزمینه چئوریلیر. نتیجه باخیمیندان، ایران ناسیونالیزمی ، کولتورل، سیاسی و اقتصادی باخیمدان فارس میللتی نین باشقالارینا او جومله دن تورکلره اوستونلویونه گتیریب چیخاریر. بوتون انسانی، تاریخی و مادی ایمکانلار فارس میللتی نین اوستونلویو اوغروندا ایشله نیر. بیر سؤزله ایران ناسیونالیزمی آدینا ، فارس میللتی یئنی ایچری استعمارچی یا چئوریلیر. فارس میللتچی لییی نین و اوزده ایران میللت چی لیی نین بئله جه ، تمل داشی اوزگه لری اوز دیل و کولتورونده اریتمکله ، اؤزگه لری تحقیر ائتمکله و اونلارین میللی کیملیک لرینی آرادان آپارماقلا قویولور.
ایران ناسیونالیزمی، یاریم مدرن پهلوی دولتی نین سیاست لری نتیجه سینده اوخول لاردا، کتاب لاردا، درگی، قازئته (گونده لیک) ، تلویزیون ، رادیو، اوردو (ارتش) و ایداره لرده یایینلانیر و زامان کئچدیکجه اوزون برکیدیر، کوک سالیر (نهادینه اولور). بئله اولور کی ، ایران ناسیونالیزمی ، سونرالار یارانان بوتون سیاسی حرکت لرین و اورگوت لرین (تشکیلاتلارین) بیلر-بیلمز، دئییلر-دئییلمز آیریلماز بولومو اولور. ایلک دونه اولاراق ایران ناسیونالیزمینی اورتایا قویان آیدینلار او جومله دن میرزا فتحعلی آخوندزاده ، میرزا آغاخان و میرزا ملکم خان لیبرال ناسیونالیزمی تئوریزه ائتمیشدیلر. سونرالار ناسیونالیزمی باشقا ایدئولوژی لرله بیرلشتیرن فیکیر آخینلاری و اورگوتلر اورتایا چیخیر. سول ناسیونالیزم (ناسیونالیزم چپ) ، دینی ناسیونالیزم (ملی-مذهبی)، اسکی جیل ناسیونالیزم (ناسیونالیسم باستان گرا)، آنتی استعمار ناسیونالیزم و سویچو ناسیونالیزم (پان آریانیسم) ایران دا یارانمیش ناسیونالیزم فورمالاری دیر. بو آخین و اورگوت لرین ایدئولوژی لرینده بعضا ناسیونالیزم آچیقجا گورونمه سه ده ، عملده ناسیونالیست اولموشلار. ناسیونالیزم ایرانا گتیرمه (وارداتی) قاورام (مفهوم) اولسادا، اؤزل لیک له فارس میللتی آراسیندا ایران ناسیونالیزمینه قارشی گؤزه گلیم بیر اعتراض اولمامیشدیر. مدرنیسم، لیبرالیسم و سوسیالیزم کیمی گتیرمه مفهوملاری (قاوراملاری) مختلف دینی و سیاسی-اجتماعی حرکت لر هره سی اؤز باخیشی ایله رد ائتسه لرده ، ناسیونالیزم توخونولماز قالمیشدیر. ایرانچی لیغین شوونیستی و استعماری سیاست لرینه ، یالنیز فارس اولمایان میللت لر آراسیندا تپکی و اعتراض اولاراق قومی (ائتنیکسل) ناسیونالیزم یارانمیشدیر. یعنی ایران ناسیونالیزمی گتیرمه و قوندارما (ساختگی) اولدوغو حالدا ، ایران دا کی ائتنیکسل ناسیونالیزم لر اعتراض حرکتی اولاراق ضرورتدن یارانمیشدیر.
گونئی آذربایجان ناسیونالیزمی ده بو اعتراض حرکتلریندن بیریدیر. میللی کیملیییمیزین تهلوکه یه دوشمه سی ، میللی شخصیتیمیزین تحقیر اولونماسی ، شوونیستی و استعماری سیاست لره تپکی (واکنش) اولاراق بو حرکت یارانیب. بو حرکت گرکلیکدن دوغدوغو حال دا ، چاغداش دونیا دا کی باشقا ائتنیکسل (قومی) ناسیونالیزم حرکتلریندن ده الهام آلمیش (اسینلنمیش) و بو باخیمدان فورما دا گتیرمه لی یی ده وار. بیرده کی گونئی آذربایجان دا میللت چی لیک حرکت لری زامان زامان مختلف فورمالاردا اؤزونو اورتایا قویموشدور. فارس شوونیزمی و استعمارچی لیغی اولکه ده ائله کوک سالمیش کی ، هم حاکمیت و هم اپوزیسیون ، باشقا میللت لر آراسیندا یارانان میللت چی لییه دوزومسوزدور.
گونئی آذربایجان تورکلری بو اییرنج سیاست لره هر هانسی فورمادا اعتراض ائتمیشلر، فارس اوستونلویون مطلق سانان لار طرفیندن باستیریلمیشلار (سرکوب اولموشلار) و چئشیتلی اتهاملارلا تامغالانمیشلار. 1324- جی ایل ده سول و 1358- جی ایل ده ساغ و دینی کوینک هئچ بیری گونئی آذربایجانلی لارین میللی ایستک لرینی فارس شوونیزمی اونونده قورویابیلمه میشدیر. شوروی و آمریکا جاسوسلوغو ، میللتیمیزین میللی حاققینی گئرچکلتمک ایسته ین لرین آلنینا وورولان تامغا اولموشدور. فارس میللتچی لییی و داها دوغروسو شوونیزمی نین کؤک سالماسی او قدر آیدین دیر کی ، عسگر و اویرنجی اولان هر بیر تورک اونون آجیلیغین دادمیش و فردی (بیرئیسل) تپکی لر گوسترمیشدیر. آنجاق جمعی (توپلو) اولاراق تپکی ، ایلک دؤنه 1324- جی ایل ده آذربایجان دموکرات فرقه سی طرفیندن میللی حوکومتین اعلان اولماسی ایله گوستریلمیشدیر. بیرلشمیش میللت لر تشکیلاتینا آذربایجانین استقلالی اوچون باش وورولموش و داها سونرالار مرکزی حوکومت له آذربایجانین اؤزک لییی (خودمختارلیغی) ایله باغلی ، آنلاشما باغلامیشدیر. آنجاق مرکزی حوکومت بو آنلاشمایا صادق قالمامیش و 1325 جی ایل آذر آییندا سوی قیریمی (نسل کشی ) یاپاراق ، آذربایجانی اشغال ائتمیشدیر. بو آجی فاجعه نی اوزون ایللر بویو مرکزی حوکومت «آذربایجانین قورتاریش گونو» (روز نجات آذربایجان) کیمی ایرلی سوروب شنلیک توتسادا ، اوپوزیسیون اوزون ایللر بویو بو جنایته سایماز قالسا دا ، انصافلی یازارلارین یاردیمی ایله تاریخدن سیلینمه سی مومکون اولمامیشدیر. آمریکالی «ویلیام داگلاس» ین فاکتیکی اولاراق یازدیغی کیتاب ، بونون آچیق بیر اورنه یی دیر. بو جنایتی تؤرتمکله ، فارس شوونیزمی و استعماری گوسترمیشدیر کی ، ایران دا یاشایان میللت لرین میللی حاقلارینی ایسته مه یه هئچ بیر شکیلده دوزومو یوخدور، ناسیونالیستی حرکت لری باستیرماغا هر ایش گوره بیلر. خائن لیک و جاسوسلوق تامغاسی وورابیلر، آنلاشمالاری پوزابیلر، وحشیجه سینه کیتاب یاندیرابیلر، قورولموش میللی دولتی اشغال ائده بیلر و 25 مین دن چوخ انسانی اؤلدوره بیلر ده. همین دونمده ، میللی حوکومتی قورانلار روس آدامی اولاراق مارکالاندیلار و داها سونرا 1358-جی ایل ده موسلمان خالق حرکاتینی آمریکانین آداملاری کیم تامغالادیلار. فارس شوونیزمی گوستردی کی ، اونون اوستونلویونو تهلکه یه سالان بیر شخص و حرکتی هانسی اینانجا باغلی اولسادا ، ازیب آیاقلاماغا حاضیردیر.
قوزئی آذربایجانین استقلالیندان سونرا ، گونئی آذربایجان میللتچی لییینین یئنی دالغاسی باشلاییر. قاراباغ اشغالینا قارشی اعتراضا چیخانلارا دا حاکمیت دوزومسوز یاناشیر.مسلمان اولکه لرین بویوک حیمایتچی سی کیمی اوزونو تانیتدیران حاکمیت، اسرائیلین فلسطینی اشغالینا اوزون ایللر بویو اعتراض ائتسه ده ، اسرائیلی رسمیته تانیماسا دا ، فلسطین لی لردن مادی و معنوی آچیدان حمایت ائتسه ده، بو یاناشمانی قاراباغ شیعه لرینه گلدیکده سانکی اونودور. اوسته لیک حاکمیتین سویله مینی قوللاناراق بو اشغالا قارشی چیخان گونئی آذربایجان اویرنجی لری نین حرکتینی باسدیریر. ثبوت ائدیر کی ، حاکمیتین اؤز عمومی سیاستی ده ، آذربایجان میللی مساله سی اورتایا گلسه ، ایشه گلمز. 1374-جی ایل و 1385-جی ایل لرده میللتیمیزی آچیقجا تحقیر ائتمکله ، شوونیزمین آچیقجا سوردویو بیر داها بللی اولور. بو دؤنه میللتین اؤز حیثیتینه اهانت اولونماسینا اعتراض ائتمه یه ده حاکمیت دوزمه دی. اعتراضچی لار قانا بلندی . 5-1374 – جی ایل ایران اسلام مجلسی سئچکی لرینه قاتیلان ماحمودعلی چهرگانلی ، اولکه نین آنایاساسینداکی (قانون اساسی) 15-جی ماده نین اجرا اولونماسینی ایسته ییر و بئله لیکله تبریز اهالی سی نین سه سین قازانیر. آنجاق حاکمیت بیر بسیجی نی ده ، آذربایجان میللتچی سی اولارسا، مجلسه گئتمه یه قویمور. حاکمیت اوزونون یازدیغی قانونو دا ، آذربایجان دیلی اوغروندا قوللانماغا قویمور. باخمایاراق کی آنایاسانین 15-جی ماده سی اوزلویونده عدالتسیز بیر قانون دور و فارس دیلی نین اوستونلویونو قانونی لشتیریب. اصلاحات دؤنه مینده ، اؤزلرینی تام سانسور ائدن آذربایجانچی قوروملارا دا ، پارتیا قورماق اجازه سی وئریلمیر. بورا قدر گونئی آذربایجان میللی حرکتینه باغلی اولان قوروملارا ، بیر دونه ده اولسون تظاهرات (گؤستری) اجازه سی وئریلمه ییب، باخمایاراق کی ایران اسلام جمهوریتی نین آنایاساسیندا تظاهرات سیلاح گوتورولمه سه و اسلام تمل لرینه توخونولماسا آزاددیر. البته وورقولاماق لازیم دیر کی اصلاحات دونه مینده بیر سیرا اویرنجی درگی لرینه و درنک لره چالیشما اجازه سی وئریلمیشدیر. بو اجازه نین ندن وئریلمه سی و ندن سونرا همین درگی و درنک لرین (انجمن) قاپانماسی اؤزو باشقا آراشتیرما قونوسودور.
گؤروندویو کیمی ، گونئی آذربایجان ناسیونالیزمی ، اؤز وارلیغین هردن بیر فورما دا اورتایا قویوب.تهلکه ده اولان آنادیلیمیزی قوروماق اوچون یاپیلمیش کولتورل ایشلر ، هابئله میللی موسیقی میز اوزره کولتورل ایشلر، میللی شخصیت لریمیزی و سمبولیک گونلریمیزی آغیرلاماق (ستارخان، پیشه وری، بابک و 21 آذر گونو ...)، میللی هویتیمیزه و شخصیتیمیزه اولان اهانت لره کوتلوی اعتراضلار ، میللی حاقلاریمیزی او جمله دن آنا دیل ده اویرتیم حاققینی مدنی یوللارلا حاکمیته چاتدیرماق (مکتوبلار، مقاله لر و ...)، اولکه ده مجلیس، شهر شوراسی و جمهور باشقانلیغی سئچکی لرینه قاتیلیب و یا اوزل آدایلاری ساوونماق و بونونلا دا میللی ایستک لریمیزی میللت آراسیندا مختلف مدنی یوللارلا یایماق، ایدمان میدانلاریندا و شنلیک لرده میللی ایستک لری سسلندیرمک ، اینترنت ده و اجتماعی شبکه لرده حرکتین ایستکلری نی یایماق و ساوونماق، اولکه دن قیراق بین الخالق آلاندا حرکتیمیزین سسینی یایماق ، میللی دولت قورماق اوغروندا سیاسی تشکیلاتلارین گیزلی و آشکار اولاراق یارانماسی و ... بو گونه قدر گونئی آذربایجان تورکلری نین ناسسیونالیستی دوشونجه اساسیندا اورتایا قویدوقلاری حرکتلردیر. بو کولتورل (فرهنگی) ، اجتماعی و سیاسی حرکتلرین ندنین، نئجه لییین و بو حرکتلره حاکمیت طرفیندن اولان جاوابلامالارا باخدیقدا، بئله بیر سونوج آلماق اولار کی ، گونئی آذربایجان میللتی دولتی اولمایان محکوم بیر میللت دیر. کولونیالیسم (سومورگه چی لیک-استعمار) بیر میللتین باشقا دولت و یا دولت-میللت طرفیندن کنترل آلتیندا اولماسی دیرسا، یعنی اقتصادی، سیاسی و کولتورل باخیمدان اؤزونون قرار وئرمک صلاحیتی یوخدورسا، گونئی آذربایجان آرتیق بیر کولونی (مستملکه – مستعمره) دیر.
وورقولاندیغی کیمی، گونئی آذربایجان اؤز دولتین قورموش و بو دولت یئندیریلیب، اشغال اولوب، گونئی آذربایجانلی لار اؤز دیل لرین ده درس اوخوماق ایسته میشلر و ایسته ییرلر، بو حاقدا دا اونلار قرار صاحبی اولمامیشلار و بو ایستکلری باسدیریلیب، خارجی سیاست ده گونئی لی لر قوزئی آذربایجانین یانیندا اولماق ایسته میشلر ، آنجاق بونا دا اجازه لری اولمامیش، 1358 – جی ایل ده موختار جمهوریت قورماق ایسته میشلر و باسدیریلمیشلار، اؤز میللی شخصیتلرین ده یرلندیرمک ایسته میشلر، بونا دا اجازه وئریلمه ییب، اؤز میللی سمبولیک گونلرین آغیرلاماق ایسته میشلر آنجاق دونه دونه بو حاقدا توتوقلامالار اولموش، اؤز یاشام چئوره لرین قوروماق ایسته میشلر اوزل لیکله اورمو گولون ، آنجاق بو حاقدا دا دونه دونه توتوقلانمیشلار، پارلامئنته نوماینده گوندرمک ایسته میشلر، بونا دا اجازه وئریلمه ییب، میللی پارتیالارین قورولماسینا دا اجازه لری اولماییب ... بونلار هامیسی بو میللتین اراده سینه قارشی گلمک و اونو کنترل آلتیندا توتماقدیر . بو سیاست لر هامیسی ، ایران دا بیر باشقا میللتین اوستونلویونون خئیرینه اولموش، همین میللتین سیاسی جریانلاری بو غیردمکراتیک ایشلره سایماز قالمیش و یا اونو دستکله میش سه، دئمه لی حاکم-محکوم ایلیشکی سی نین یانیندادیلار. بو حاکیم-محکوملوق، اوستون-آلتین لیغی گوزه آلارساق، آیدین اولار کی گونئی آذربایجان میللت چی لییی ماهیتجه دولت سیز محکوم بیر میللتین ناسیونالیزمی دیر. ناسیونالیزمین بو فورماسی ، اوزل لیکله حاکیم میللتین شوونیستی و کولونیالیستی (استعماری) سیاست لری اولدوغو زامان، مثبت ده یرله نن حاق حرکت دیر. آسیمیلاسیون نتیجه سینده تهلکه ده اولان میللی کیملییینی قوروماق، میللی دولت قورماق و میللت حاکمیتی یاراتماق (دموکراسی) بو دورومدا اولان میللتین ناسیونالیزمی نین اساس یانلاری دیر.
گونئی آذربایجان میللتچی لییی ، هم سیاسی فلسفه و اخلاق باخیمیندان اونایلانیر (تایید اولور)، هم ده حقوقی باخیمدان بو حرکت اولوسلار آراسی حقوقون (حقوق بین الملل) «اؤز میللی مقدراتینی تعیین ائتمه حاققی» نا دایانماقدادیر. حاکمیت و حاکمیت ده اولمایان فارس میللتچی لری ، بو حاققی میللتیمیزدن اسیرگه مک اوچون، بیزیم بیر میللت اولدوغوموزو رد ائدیرلر. ماراقلی دیر کی ، سینیر(مرز)لاری قیلینج گوجو ایله تعیین اولموش ایران اهالی سی نی دیل، مذهب، دین و کولتور باخیمیندان آرالاریندا چات بولونماسی حالدا بیر میللت ساییرلار، بیر حالدا کی ائله همین اهالی دن اولان عرب، تورک، کورد، بلوچ و تورکمن لرده آیریلیقچی حرکت لر اولموش و ایندی ده وار. آنجاق آذربایجان تورک لرینی دیل، کولتور، دین، تاریخ و تورپاق اورتاقلیغی و میللی دولت قورماق سابقه سی اولدوغو حالدا، میللت سایمیرلار!! حاکمیت یارانمیش میللی حرکتی سانسورلا ، باسدیرما(سرکوب) ایله، توتوقلاما ایله و یوموشاق حرکت لرله دایاندیرماق، یؤنلتمک و یا ساپتیرماق (منحرف ائتمک) ایسته ییر. اوپوزیسیون ایسه میللی ایستک لری، دموکراسی آدی ایله ، اونجه لیکدن سالماق ایسته ییر. اونلار اگر دوغوردان دموکراسی یه اینانیرلارسا گرک آذربایجان میللتی نین میللی ایستک لرینه سایغی ایله یاناشیب بو حرکتی دستکله یه لر. میللتین حاکمیتینه اینانان ، اونون ایسته یینه بویون ایمه لی دیر، میللتین میللی کیملییی نی و بو کیملیک اساسیندا اؤرگوتلنمه سینی (تشکیلاتلانماسی نی) و میللی حرکتینی قبول ائتمه لی دیر. میللتی اتمیزه ائتمک و اونلارین اورگوتلنمه سینی یالنیز مرکزچی حرکتلره بویورماق، دموکراسی یوخ یئنی استبداددیر.ایران ناسیونالیستی اولان بو دموکراتلار، بو گونه قدر کودتا ایله دئوریلمیش مصدق دولتی نین ییخیلماسیندا آمریکانین الی اولدوغونو دؤنه دؤنه وورقولاییب، بو اولکه دن عذر ایسته مه سینی ایسته میشلر. آنجاق 1325- جی ایل ده ایران مرکزی حوکومتی نین ، آذربایجان میللی حوکومتی نی ییخیب اشغال ائتمه سینی و سوی قیریم تؤرتمه سینی (نسل کشی) بیر دفعه ده اولسون محکوم ائتمه میشلر .
اونلارین بیر سیراسی آذربایجان دا میللی حرکتین اولودوغونو بئله دانماقدادیلار و ناسیونالیستی ایستک لری بیر نئچه افراطچی (آشیری) تورکیه یه باغلی جاوانین های کویو کیمی قیمت لندیریرلر. میللی ایستکلریمیزی اؤنجه لیکدن (اولویت دن) سالماق ایسته ین تکجه دموکراتلار دئییل، اصولگرالار (فوندامنتالیست) ایسه اسلامی اؤنده توتوب ، بیزیم میللتچی لیییمیزی تفرقه (آیریلیق) سالماق حرکتی کیمی ده یرلندیریرلر. آنجاق اونلاریندا بو ادعالاری نین هم قوزئی آذربایجان مساله سینده هم ده فارس دیلی سوز قونوسو اولاندا نه قدر یالان اولدوغو بللی اولور. ایران سیاستینده ائتکیلی اولان گلنکچی ساغ (راست سنتی) آخینی دا اسلام بایراغی آلتیندا فارسچیلاردیلار. فارس دیلی نین یاییلماسی حاقدا ان چوخ چالیشانلار آراسیندا بونلار دا وار. یعنی بیزیم آنا دیلده اوخول ایسته ییمیزه گلنده بونلار «تفرقه سالمایین دیل نه دیر، اسلام اؤنملی دیر» دئییرلر، «فارس دیلی نین یئرینه اسلام دیلی اولان عربجه نی قوللاناق دئسن» ، «آخی بیز ایرانلی ییق» دئیرلر.
ناسیونالیزمین بویوتلاری نی (بعدلارینی) آچیقلادیغیمیز زامان ، میللت حاکمیتی نین ده (دموکراسی) بو یونلردن بیری اولدوغو وورقولاندی. عین حال دا ناسیونالیزم بو هدفلری بوتون میللتلره ایسته دییی ده قید اولدو. دئمکده ، گونئی آذربایجان میللی حرکتی نین هدفلریندن بیری دموکراسی دیر.آنجاق دموکراسی آدینا ، میللی کیملیک و میللی دولتچی لیکدن واز کئچمک اولماز. اوسته لیک دموکراسی ایله بیزی میللی حرکتدن چکیندیرنلرین دوغوردان دموکراسی یه ایناندیقلاری سوال آلتیندادیر. اونلار ثبوت ائدیبلر کی ، دموکراسی و بشر حاقلارینا نئجه سئچمه جه لی (گزینشی) یاناشیرلار. بو آخین لار (جریانلار) اؤزلری ایران میللتچی لری دیلر. اونلار آراسیندا فارس دیل لی اولانلارین میللی کیملیک لری و آنا دیل لری تهلکه ده دئییل و اونا گوره ده بیزیم میللی حرکتی باشا دوشمورلر. نئجه دئیرلر : «توخون آجدان خبری اولماز». تورک اولانلارین دورومو فرقلی دیر. اونلار ازیلمیش، تحقیر اولموش، آسیمیله اولموش بیر میللتین بالالاری دیلار. بوگون آلمان، فرانسه، ژاپن میللتینه کیملیک و دیل مساله سی اوقدر اؤنملی دیر کی اوندان واز کئچمزلر. ازیلمیش، آلچالمیش بیریسینه، کیملیک، حیثیت و پرستیژ ائله ده یرلی بیر وارلیق ساییلماز بلکه ، آنجاق بونو بیلمک لازیم دیر کی، ساده جه شخص لرین دئییل، دولت لرین بئله خارجی سیاست لرینده کیملیک مساله سی اونملی دیر. خارجی سیاست ده منفعت، ایدئولوژی و هویت سؤز دانیشیر. دولت لرین نه قدر ایدئولوژیک اولوب اولماماسی ، منفعت له ایدئولوژی نین اولویتین ده ییشه بیلر، مجبوری حال لاردا بو ایکی عنصرا گوز یومانلار دا اولار . آنجاق هویت دن واز کئچمک مومکون دئییل.
دموکراسی، «ااؤز مقدراتینی تعیین ائتمه » حاققی نین یالنیز ایچری طرفیدیر. گونئی آذربایجانلی لار بو حاققین هم ایچری طرفین هم ده خارجی طرفین گئرچکلتمک ایسته ییرلر. میللی حرکتیمیز ایچینده البته بو حاققین خارجی طرفی نین مصداقلاریندان اولان ، استقلال و یا فدرالیسمی ده استراتژیک هدف اولاراق ایره لی سورنلر وار. بونلار اؤزلویونده ده یرلی و سایقی لی اولسالاردا، آنجاق اساس مساله گونئی آذربایجان تورک میللتینه رسمیتده تانینماسی دیر. بو حاق بیرلشمیش میللت لر تشکیلاتی نین قبول ائتدییی ، واز کئچیلمز حاقدیر. بو حاققی گئرچکلشتیرمه یی هدف توتان میللتچی لر، اونو قادینلارین حجاب آزادلیغی (باش اورتوسو آزادلیغی) کیمی ده یرلندیریرلر. یعنی قادین حقوقون ساوونانلار حجاب آزادلیغین ایسته ییرلر باش آچیقلیغی یوخ. قادینلار اؤزلری حجاب اورتوب یا اورتمه دیکلرین سئچمه لی دیلر. اؤز میللی مقدراتینی تعیین ائتمه حاققی نین گئرچکلشمه سینه اومود اولدوغو زامان، هر پارتیا هانسی سئچه نه یین (گزینه نین) طرفداری اولدوغونو دئمه لی و تبلیغ ائتمه لی دیر. بوگون اسکاتلندلی لرین بو حاققی رسمیتده تانینیب. اونلار بریتانیا دا قالیب و یا آیریلماقلارین اؤزلری سئچمه لی دیلر، پارتیالار ایسه بو حاقدا اؤز فیکیرلرین ایره لی سورورلر. هانسی سئچه نه یین سئچیلمه سی (استقلال، فدرال، اؤزرک لیک، باشقا اولکه یه بیرلشمک و ...) قازانجلارینا، بعضا یارانان دویغولارا و باش وئرن اولایلارا باغلی دیر. فارس دیللی قوروملار ایچینده انسان حاقلاری اوغروندا چالیشانلارین دا میللی مساله ایله باغلی توتوملاری ماراقلی دیر. اونلار اگر سینیر(مرز) بللی ائتمه سه لر، گرک دونیانین هر یئرینده و اگر اؤزل اولاراق ایراندا بشر حاقلاری اوغروندا چالیشماق ایسته ییرلرسه، گرک دینیندن، ایدئولوژی سیندن، دیلیندن، رنگ و جنسیتیندن آسیلی اولمایاراق، بو آچیدان هرکس ظولمه معروض قالسا، اونو حیمایت ائده لر. حاکمیته بو حاقدا باسقی گتیره لر و اؤز مدنی اعتراضلاری ایله بو ظولمو بوتون دونیایا اوزل لیکله BMT انسان حاقلاری اورقانلارینا چاتدیرالار. اصلینده بو سویه ده بوتون انسانلار اوچون چالیشماق و بو یولدا چتین لییه دوشمک، چوخ ده یرلی و اخلاقی ایشدیر. آنجاق انسانلار یاشادیقلاری موحیطین تربیه سیندن ، ده یرلریندن و ائتکی سیندن چیخابیلمیرلر.
عومور بویو ایرانی مقدس و توخونولماز بیر وارلیق سایان بیری سی، اونو بولمک ایسته ینلره حاق وئرمه سی چتین دیر (ایراندا گونئی آذربایجان میللتچی لرین بولوجو کیمی تانیتدیریلماسینا گوره) . عومور بویو تورکلره، عربلره آشاغا گؤزله باخماغی اویره نن بیریسی ، بشر حاقلاری منشورو دئدییی کیمی ، اونلاری فارس ایله ائش ده یر(هم شان) گورمه سی و اونلارین فارس اوستونلویونه قارشی موباریزه سینه حاق وئرمه سی چتین دیر. بو چتین لیک او زامان قات قات آرتیر کی ، تکجه سؤزده و ژست توتوب پوز وئرمکده یوخ ، عملده بو ظولمه معروض قالمیش انسانلارین حاققی اوغروندا دیره نیب، توتوقلانیب و آزادلیقدان محروم اولاسان، اؤزون و عایله ن بیر سیرا اجتماعی امتیازلاردان محروم اولا. اونا گوره ده بو سویه ده دوغوردان بشر حاقلاری اوغروندا چالیشانلارین سایی بارماق ساییندان چوخ اولمور. اونلار بشریتین فخری و بشر حاقلاری اوغروندا قهرمانلاردیلار. بشر حاقلاری اوغروندا یارانان قوروملار ، گونئی آذربایجان میللی حرکتینی رد ائتمک صلاحیتینده دئییل لر و بونو یاپمیرلار دا، اونا گوره کی گونئی آذربایجان میللتچی لییی بشر حاقلارینا قارشیت بیر حرکت دئییل و بلکه بیر سیرا یوزوملارا گوره میللی حرکت ائله بشر حاقلاری اوغروندادیر. بو یوزومون طرفداری اولانلارجا، بیزیم حرکت باشقالارین حقوقونو آیاقلاماق حرکتی یوخ، بیر میللتین حقوقونو دیریلتمک حرکتی دیر. هر حال دا اؤنملی اولان بودور کی ، بیزیم میللی حرکتیمیز ماهیتجه بشر حاقلارینا ضد بیر حرکت دئییل. اونا گوره ده بشر حاقلاری اوغروندا چالیشان قوروملار و شخصلر نه سؤزده و نه عملده بو حرکتین قاباغیندا دایانمیرلار. آنجاق ایران دا ناسیونالیزم کؤک سالدیغی اوچون (نهادینه اولدوغو اوچون)، بونلار دا ایستر-ایسته مز ، بیلر-بیلمز گونئی آذربایجان میللتچی لرینی ساوونماقدا چکینیرلر. یعنی اؤزلری ده بو حرکتین اؤنونده دایانماسالار، شوونیستی موحیطین باسقی سی آلتیندا، بیزیم حرکتچی لری ساوونماقدا مومکون اولدوغو قدر چکینیرلر و یا حیمایت لری گئج و ان آشاغی سویه ده اولور. سونوج بئله گورونور کی ، بشر حاقلاری قوروملاری طرفیندن ده آیری سئچکی لیک یاپیلیر( بوحاقدا آزاراق حالدا بولونان قوروملارا ده یر وئرمک گره کیر. نفس در قفس ، هرانا و ... کیمی لری).
اؤرنک اوچون مرکزچی بیر سیاسی فعال اوچون –توتوقلانارکن- گورونن ایشلر و کامپانیالارلا، آذربایجانچی محبوسلارا گورولن ایشلر اصلا توتوشدورمالی دئییل. مساله نین ان آجی یئری بوراسی دیرکی، سؤزده بشر حاقلاری اوغروندا چالیشان آذربایجانلی قوروملار بئله ، بو حاقدا آیری سئچکی لیکلر یاپیرلار و انصافسیز یاناشیرلار. بونلار چالیشدیقلاری جغرافیانی ، آذربایجان اعلان ائتدیکلرینه گوره ، بلکه باشقا بولگه لرین بشر حاقلاری ایله باغلی مساله لرینه سایماز یاناشمالارینا گوز یومماق اولار. آنجاق همن قوروملار آذربایجانلی لار ایچینده ده آیری سئچکی لیک یاپاندا، داها اونلارین بشر حاقلاری فعالی اولدوقلاری سوال آلتینا گئدیر. اصلینده گونئی آذربایجان دا بشر حاقلاری اوغروندا قورولان اعتراضلار ، کامپانیالار یوخ سویه سینده دیر. خارجده چالیشانلار ایسه زامان زامان بو آیری سئچکی لیک لری ایله اؤز اعتبارلارین ایتیرمیشلر. بشر حاقلاری چالیشقانینا، فعالیتی اوچون اؤزل جغرافیا تعیین ائتمه ییبسه، قوزئی آذربایجان دا بیر ائرمنی اسیری ایله، ارمنستان دا کی تورک اسیری نین هئچ فرقی اولمامالی دیر. ظولمه معروض قالان گونئی آذربایجان میللتچی سی ایله، ظولمه معروض قالان پان ایرانیستین هر ایکی سین ساوونمالی دیر(مدافعه ائتمه لی دیر). زنداندا اولان آذربایجانچی ، اصلاحاتچی و کمونیست و ... هامی سی نین حقوقون ساوونمالی دیر.
بشر حاقلاری اوغروندا چالیشان گونئی آذربایجانلی لار نئچه مساله نی نظرده آلمالی دیلار: بیرینجی سی، بیلمک لازیم دیر کی بشر حاقلاری منشورونداکی حقوق و آزادلیقلار انسانلار و میللت لر ظولمه قارشی عصیان ائتمه سین دئیه ، میللت لر آراسیندا و اولکه لر ایچینده باریش ساغلانسین دئیه، دولت لرین متعهد (یوکوملو) اولدوغو حقوق و آزادلیق لاردیر. آنجاق بو تمل(پایه) حقوق و آزادلیقلار گرکلی دیر(لازم)، آنجاق یئترلی (کافی) دئییل. اونا گوره ده انسانلار و یا میللت لر بو منشور دا بیر باشا (مستقیم) قئید اولمایان حقوقلاری اوچون و یا عدالت سیزلییه قارشی عصیان ائتمه سی بو منشورا ضد حرکت دئییل. اورنک اوچون بیر میللت اگر میللی کیملییینی تهلکه ده گورورسه، یاشام چئوره سی (محیط زیست) تخریب اولونورسا، یئنی داخلی استعمار سیاست لرینه معروض قالیرسا، میللی منفعت لرینی قوروماق اوچون موباریزه یه کئچدییی حال دا ، بشر حاقلاری قوروملاری بو حرکتی دستکله مه سه ده ، ان آزی اونون اونونده دورماغا گورولی دئییل. آنجاق هم حاکمیت ، هم ده بو حرکتین شخص و اورگوتلریندن انسان حاقلارینی گوزله مه سینی ایسته یه بیلر. هر هانسی طرفدن انسان حاقلاری پوزولورسا ، اونونده دورمالی دیر. ایکینجی سی، اوز میللتیمیز ظولمه معروض قالدیغی حالدا، یوردوموزدا بشر حاقلاری پوزولدوغو حالدا و میللی فعال لاریمیز توتوقلانیب شکنجه اولدوغو حالدا، بو ظولمو قالدیرماغا هئچ ایش گورمه دن ، آمریکا، اوروپا و اورتادوغو اولکه لرینده بشر حاقلاری قایدینا قالماق گولونج دور. بئله داورانیشلار همین شخصلرین مسئولیت دن قاچدیغی نی گوستریر. هامی بیلیر کی ، ایران دا اوتوروب باشقا اولکه لرده بشر حاقلاری پوزونتوسونا اعتراض ائتمک، یازی یازماق و کامپانیا کئچیرمه یین هئچ خرجی یوخدور. یعنی اؤز اولکه سینده آیاقلانان انسان حاقلارینا سوسوب یا کانسئرواتیوجه (محافظه کارجا) یاناشیب، باشقا اولکه لرده کی انسان حاقلاری پوزونتوسونا اعتراض ائتمک، ان مثبت باخیشدا همین شخص لرین قورخاقلیغینی و انسان حاقلارینا ایلنجه کیمی باخدیغینی گوستریر. بیرآز فرقلی باخارساق همین شخص لرین انسان حاقلارینا اینانمادیقلارینی ثبوت ائدیر.
اوچونجوسو، بشر حاقلارینا دایاناراق میللی ایستکلریمیزی ساوونماق، بشر حاقلاری فعالی اولماق آنلامیندا دئییل. نئجه کی قادین حقوقونو قوروماقدا ، بشر حاقلارینا دا استناد ائتمک ، بشر حاقلاری فعالی اولماق آنلامینا گلمز. یعنی بیر فمینیست ، اوز ایستک لرینی حاقلی گوسترمک اوچون ، بشر حاقلاری منشورونا دا دایانابیلر، آنجاق او ماهیتجه بشر حاقلارینا دا اینانان فمینیست دیر. میللتچی لر میللی حقوقوموزو بشر حاقلاری منشورونا دایانمادان دا ساوونابیلرلر، آنجاق بشر حاقلاری منشورونا استناد ائتدیییمیز زامان، اؤز میللتچی لییمیزی دانماق و اؤزوموزو یالنیز بشر حاقلاری فعالی گوسترمک ، صداقت سیزلیک دیر، اؤزوموزو سانسور ائتمکدیر. بئله داورانیشلار بشر حاقلارینی دا لوث ائده بیلر (اعتباردان سالابیلر). اونا گوره کی ، بشر حاقلاری فعالی تکجه میللی مساله ده یوخ ، بشر حاقلارینا باغلی اولان بوتون مساله لرده چالیشمالی دیر. بو ایسه حرکتی اوز اساس خطیندن چیخارابیلر، متمرکز اولدوغو (اوداقلاندیغی) ان عاجیل و اونملی مساله نی کولگه یه سالابیلر و اونون حل اولماسینی (چؤزولمه سینی) یئنه ده یوبادابیلر. البته اولابیلر، بشر حاقلارینی چوخ گئنیش توتوب و میللی موباریزه میزین بوتونو، بشر حاقلاری اوغروندا چالیشماق ساییلا. بو دا بیر باخیش دی و بلکه ده فلسفی آچیدان اونا حاق دا قازاندیرماق اولا. آنجاق BMT ده ، بو حاق و آزادلیقلاردان اورتاق(مشترک) بیر آلقیلاما (برداشت) اولسون دئیه، بشر حاقلاری 30 بند ده خیردالیقلی اولاراق (جزئیات ایله) قید اولوب. بشر حاقلاری اوغروندا چالیشانلارین وورقولانان بوتون چاتمازلیق لارینا (نقصان) باخمایاراق، گونئی آذربایجان میللی حرکتی حاق و عدالتین طرفینده و ظولمه قارشی اولدوغو اوچون بشر حاقلارینا اینانیر، اونا سایقی ایله یاناشیر و بوتون سیاست لرینده بو حقوقو گؤزله مه لی دیر.
اؤزتجه گوستریلدییی کیمی ، حاکمیت و اوپوزیسیونون بیزیم حاققا دایالی میللی حرکتیمیزین قاباغیندا غیرقانونی و غیراخلاقی یاناشماسی نین اساس سببی، اونلارین ایران میللتینه ، فارس دیل و کولتورونه مطلق باخمالاری و دوقماتیست اولمالاری دیر.اونلار گونئی آذربایجان میللتجی لییینین ان آشاغی سویه لرینه (اهانته اعتراض ائتمه سینه) بئله دوزمه ییبلر. اونلار بیزیم طرفیمیزدن محافظه کارجا (کانسئرواتیوجه) آتیلمیش آددیم لارا ، سرتجه داورانمیشلار. اونلار، اؤزوموزو سانسور ائتمک ، کوتله نین اینانجینا اویغون حرکت ائتمک و مخالفین دونونا گیرمک کیمی عوام یانا سیاست لرین قوللانماسینا دا دؤزمه ییبلر. حاکمیت و اوپوزیسیون ، آذربایجان میللی حرکتینه بو قدر حساس (تیتیز) یاناشماسینی و گوونلیک دایره سینه سالماسینی ، میللی حرکتین رادیکال ایشلرینه باغلاماق ایسته ینلر یا میللی حرکتین تاریخی حاقدا بیلگی سیزدیلر یا بو آجی تاریخی اونوتموشلار. بیزیم میللی حرکتیمیز ، ایلک باشدان فارس میللتچی لییینین شوونیستی سیاست لرینه تپکی (واکنش) دن باشلامیشدیر. یعنی بیزیم حرکتیمیز یوخ ایکن ، اونلار بیزه سالدیرمیشلار(هجوم ائتمیشلر) و بیزیم حرکتیمیز چوخ حال لاردا موباریزه روحوندان یالین، کانسئرواتیو بیر تپکی اولوب. یعنی عوام دیلیجه دئسک ، سیاستله حرکت ائتمیشیک!! بو آجی تاریخی اونودانلار و یا اونوتماغی مصلحت گؤرنلر ، آذربایجانین اقتصادی باخیمدان گئری ساخلانیلماسین دا میللی حرکتین وارلیغینا باغلاییرلار. بیر حالدا کی ، میللی حرکتین یارانماق ندن لری نین بیری ائله اقتصادی باخیمدان آذربایجانا یؤنه لن آیری سئچکی لیک و یوردوموزون بو باخیمدان گئری ساخلانیلماسی اولوب. گونئی آذربایجان میللی مساله سین بوسبوتون قاورایابیلمه ینلر و یا بعضا اؤز یاشام فلسفه لرینده اولویت لری (اؤنجه لیک لری) ده ییشن لر بئله بیر نوسخه ده آذربایجانا سونورلار(تقدیم ائدیرلر) : « گلین میللی هویتی بوراخاق، آذربایجانی امنیتی ائتمه یه ک و یالنیز اقتصادی جهت دن آذربایجانی گلیشتیرک» . میللی حرکتین ماهیتینی درک ائتمه مه یین بئله سونوجلاری همیشه اولاجاق.
بو نوسخه نین سیاسی باخیمدان نه قدر گئرجک دن اوزاق اولدوغون آچیقلادیق، یعنی بیزیم حرکتیمیز یوخ، فارس شوونیستی یئنی استعمار و آسیمیلاسیون سیاست لری آذربایجانی گئری ساخلاییب . بو حاقدا دولتین رسمی آمارلاری آذربایجانی اقتصادی باخیمدان ایران دا نئجه زامانلا دوشورولدویون گوستریر. 1301- جی ایل ده بیرینجی ایالت اولان آذربایجان زامان زامان ائندیریلیب و 1375- جی ایل ده هله شرقی آذربایجان 17-جی یئره چاتمیشدیر. اونوتماماق لازیم دیر کی 1375- جی ایله قدر میللی حرکت هله آیاق توتماییب، لاپ کؤرپه لیک ایللرینده دیر. آنجاق منطقی باخیمدان دا وئریلن نوسخه نین دایاق سیز اولدوغو و چلیشکی سی (تضادی) اورتادادیر. اگر بیز میللی هویتی (کیملییی) بوراخاجاییقسا ، او زامان بیر تبریزلی یا اورمولو اوچون ، اردبیل ایله اصفهانین نه فرقی اولاجاق کی ، اردبیلین اقتصادی باخیمدان گلیشمه سینه چالیشسین؟! اگر جاواب اردبیل و یا زنگانین تورک اولماسی دیرسا، او زامان آیاق قویوروق میللتچی لییین ایلک آددیملارینا و پانتورکیست و تجزیه طلب مارکاسی همن دالینجا گله جک. بیر آذربایجانلی سرمایه صاحیبینی (یاتیریمجی نی) هانسی منطیقه دایانیب تهران دا ، اصفهان دا یوخ آذربایجان دا سرمایه یاتیرماغا قاندیرماق اولار؟ سرمایه صاحبی نین اساسا بیر منطیقی وار «هاردا قازانسا اوردا پول یاتیریر». اگر بیز بئله یاتیریمجی لارا «بیز آذربایجانلی ییق، آز قازانسا دا گرک آذربایجان دا سرمایه قویاق» دئمک ایسته سک، گرک آردیجا اونا آذربایجان حاقدا، میللت حاقدا، میللی هویت حاقدا ، میللی حیثیت و غرور حاقدا دا دانیشاق و بئله لیکله یئنه ده میللتچی لییین ایلک مرحله سینه (آشاماسینا) آیاق قویاجاییق. بئله ساپتیرما (انحرافی) چوزوملر، یالنیز میللی حرکتیمیزی درک ائتمه مکدن ایره لی گلیر. اونا گوره کی حقیقتی درک ائتمه یین خرجی وار. آتا آنالاریمیز دئمیشکن «ایگیدلیک خرج آپارار».
مدرن ناسیونالیزم و اییی یاشام (بهزیستی welfare) ناسیونالیزم میللتیمیزین گرکلییی اولدوغو حالدا، بوگون بوتون مسئله لریمیزه جاواب وئره بیلمیر. ناسیونالیزم جامع (بوتون comprehensive) بیر ایدئولوژی دئییل. بو بوشلوغو بیر سیرا گونئیلی فعال لار سوسیالیزم و یا لیبرالیسم ایله دولدورماق ایسته ییبلر، بعضی لری ده سوسیالیست و یا لیبرالیست اولموش و میللتیمیزین میللی دورومون نظرده آلاراق، میللی ایستک لریمیزه اؤز آنا ایدئولوژی لری ایله چاتمیشلار. بونلارین هر بیری اؤزلویونده ده یرلی و سایقی لی دیر. آنجاق ناسیونالیزمین اساس ایشلولریندن (کارکرد - function) بیری، میللتی میللی هدف یولوندا بیرلشتیرمک و موبایلیزه ائتمکدیر (بسیج ائتمک – توپارلاماق) . بئله اولدوغو حال دا ، سول و ساغ حرکتلرینی اوزلاشتیرماق (ادغام ائتمک) گرکلی دیر. اساس هدف میللتیمیزین یاخشی یاشاماسینی ساغلاماقدیر، بو هدفی «میللتیمیزین سعادتی» کیمی ده ایرلی سورمک اولور.
آذربایجاندا ایلک دونه یارانان میللی حرکت (قوزئی آذربایجان ناسیونالیزمی) بو اوزلاشمانین ان گؤزل اورنه یی ایدی. چاغداشلیق (مدرنیسم – تجدد) بو اوزلاشمانین تظاهری ایدی. او زامان سولچو و ساغچی اولدوغو حالدا ( محمدامین رسول زاده و علی بی حسین زاده کیمی لر)، میللی دولت قورولدوغو زامان یاخشی یاشامانین ان گوزل فورمولو اولاراق، تجدد (معاصرلشمک – چاغداشلیق) ایره لی سورولموشدو. یاخشی یاشاماق اوغورندا چالیشان و اونو خیردالاساق، انسانلارین شخصی، میللی، دینی و جینسل کیملییینین سایقین لیغی (شأنی نین قورونماسی و تکریم اولونماسی) ، اقتصادی، سیاسی، کولتورل و اجتماعی باخیمدان گلیشمه (توسعه)، یوخسوللوغون آرادان قالدیریلماسی، اؤلکه ده اقتصادی باخیمدان ان آشاغا سویه ده کی طبقه لرین دوروملاری نی مومکون اولدوغو یئره قدر یوکسلتمه و یاخشی لاشتیرما، اجتماعی-سیاسی آزادلیق، گوونلیک (امنیت) و باریش (صلح) یاراتما اوغروندا چالیشان بوتون سیاسی-اجتماعی آخین لارین (جریان لارین) یاشاماسینی و بو یولدا یاریشماسینی ساغلایان سیستم ، بو گونده گرکلی دیر. مساواتچی لیغین معاصرلشمه (مدرنیسم-چاغداشلیق) اولکوسو (ایده آلی) بو گون ده ، گونئی آذربایجان ناسیونالیزمی نین الهام آلدیغی اورنک دیر (اولگودور). انسان و اونون عاغلینا ده یر وئرن ، آزادلیق و برابرلییی اؤنده توتان دوشونجه لر، تکجه 20- جی یوز ایللیکده مدرنیسم ایله قالمامیش، بو گونه قدر سورمکده و گلیشمکده دیر. گونئی آذربایجان میللی حرکتی چاغداشلیغی منیمسه ییب سه، اونو گونوموزه اویغون اولاراق آچیقلامالی دیر. چاغداشلیغین (مدرنیسمین) نه اولدوغو آچیقلانمادیقجا ، میللی حرکت ناقص (چاتماز) بیر حرکت اولاراق گورونه جک. چاغداشلیقدا یئرله شن، مدرنیسم و پوست مدرنیسم دؤنه مینه ده باغلی اولان ده یر و اینانج لار اؤزت اولاراق بونلار اولابیلر: 1- آزادلیق 2- برابرلیک 3- بشر حاقلاری 4- مالکیت حاققی 5- اومانیسم 6- سئکولاریسم 7- دموکراسی 8- قانون حاکمیتی 9- نسبیت چی لیک 10- پلورالیسم 11- چئوره چی لیک 12- فئمینیسم
گونئی آذربایجانین مدرن ناسیونالیزمی بو ده یرلرین هامیسینی قاپسایان و اونلارین حاکمیتینی، میللتیمیزین اییی یاشاماسسینا گرکلی گورن دوشونجه سیستمی اولابیلر. بو ده یرلر و دوشونجه لرین هر بیری ، هم باشقا ده یرلره دایاق ساییلیر، هم ده سیستمین یاشاماسی و هدفلرینه چاتماسی اوچون وازکئچیلمزدیلر. سون اولاراق دئمک اولار کی ، گونئی آذربایجان میللی حرکتی ماهیتجه دولت سیز محکوم بیر میللتین مدرن ناسیونالیزمی دیر. بو مدرن میللتچی لییی اولدوغو کیمی منیمسه مک، تانیتدیرماق و اونو ساوونماق گؤره ویمیزدیر. میللی حرکت اؤز ماهیتینی قورویابیلسه، فاشیزمه، شوونیزمه و باشقا غیراخلاقی باتلاقلارا دوشمه یه جک، گوندم ده اولان باشقا سویلم لرین کولگه سینه دوشوب اؤز عاجیل احتیاجینی اونوتمایاجاق، ساپمایاجاق (منحرف اولمایاجاق). ایللر اونجه میللی شاعیر بولوت قاراچورلو (سهند) گونئی آذربایجان میللتچی لییی نین ماهیتینی بئله جه آچیقلامیش و ساوونموشدور
: قویون محکوم اولوم میللتچی لییه
دونیا دا میللتین سئومه ین کیمدیر
دیلین، ائلین ، یوردون تالان ائتسه لر
آجیییب باشینا دؤیمه ین کیمدیر
گرک گوزلریندن گوز اؤرته هر کس
قارغا یوواسینا یاناشسا اگر
نییه وطنیمی سئومه ییم نییه من قارغادان دا اسگیییم مگر
من دئمیرم اوستون نژاددانام من
من دئمیرم ائللریم ائللردن باشدیر
منیم مسلکیم ده منیم یولومدا
میللتلر هامیسی دوستدور قارداشدیر
آنجاق بیر سؤزوم وار: من ده انسانام
دیلیم وار خالقیم وار یوردوم یووام وار
بیز بو یولون یولجولاری ییق. یو یول آیدین آنجاق چتین یولدور، سئوگی یولو ، انسانلیق و ایگیدلیک یولودور. وارانلارا عشق اولسون، دؤننلره یازیقلار.
