سقوط قیمت نفت و تنگنای دوجانبه دولت روحانی
- توضیحات
- منتشر شده در سه شنبه, 23 دی 1393 02:39
آذوح: علی‌اصغر رمضانپور روزنامه‌نگار و تحلیلگر مسایل ایران
سقوط قیمت نفت دولت حسن روحانی را در تهران همزمان با تنگنای شدید مالی، در معرض فشار بیشتر تندروها قرار داده است. شرایطی که امکان اجرای برنامه های اصلاحی دولت را در زمینه اقتصادی دشوار تر می سازد. مخالفان تندرو تا جایی پیش رفته اند که ادعای شکست اقتصادی دولت آقای روحانی را مطرح کرده اند.
مواجهه اقتصاد ایران با کاهش ناگهانی درآمدهای نفتی تازگی ندارد، اما این بار با تحریم اقتصادی بی سابقه همراه است. حکومت ایران تاکنون کاهش حدود ۶۰ درصد منابع درآمدی دولت از محل فروش مستقیم نفت را نسبت به برآورد اولیه در اثر کاهش قیمت نفت پذیرفته است، اما هنوز آماری از اثرات غیر مستقیم کاهش درآمدهای نفتی بر بودجه ایران اعلام نشده.
بنا بر گزارش خبرگزاری نفت و انرژی ایران، بزرگ ترین شرکت سرمایه گذاری ایران در بازار بورس یعنی هولدینگ پتروشیمی، از کاهش سود این شرکت و کاهش ارزش سهام در بازار بورس خبر داده است. همچنین کاهش قیمت جهانی سوخت موجب انتظار کاهش قیمت بنزین و گازوییل مصرفی در ایران شده، در حالی که چنین کاهشی مستقیما بر بخشی از درآمد دولت ایران اثر می گذارد که به مصرف پرداخت یارانه نقدی می رسد.
کاهش درآمد و در نتیجه هزینه کردن دولت در بخش های عمرانی و خدماتی به طور مستقیم بر میزان درآمدهای مشاغل وابسته ای که مشمول مالیات مستقیم و غیر مستقیم می شود اثر خواهد گذاشت. در بودجه سال آینده میزان درآمد پیش بینی شده از محل مالیات های مستقیم و غیر مستقیم نسبت به بودجه امسال ۲۵ درصد افزایش یافته است. به این ترتیب امکان تحقق میزان قابل توجهی از این بخش از درآمدهای دولت نیز از هم اکنون مورد تردید قرار گرفته است.
اطمینان بخشی های رسمی
کاهش درآمدهای نفتی حتما به معنای کسری بودجه نیست چرا که کسری زمانی اتفاق می افتد که ما نتوانیم منابع و مصارف را منطبق کنیم و از جای دیگر نظیر بانک مرکزی قرض بگیریم، ولی به هیچ عنوان چنین اتفاقی نخواهد افتاد. در عین حال که اگر عدم تحقق منابع داشته باشیم حتما هوشمندانه عمل خواهیم کرد
محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و سخنگوی دولت
محمد باقر نوبخت، رئیس سازمان مدیریت وبرنامه ریزی و سخنگوی دولت، نخستین کسی بود که به طور تلویحی از امکان کاهش قیمت نفت ایران به زیر ۴۰ دلار برای هر بشکه سخن گفت. به گفته آقای نوبخت در صورت رسیدن قیمت نفت به حدود ۳۶ دلار، دولت ایران با ۳۵ هزار میلیارد تومان کمبود درآمد مستقیم نفتی روبه رو خواهد شد. البته آقای نوبخت ابراز امیدواری کرده که قیمت نفت در درازمدت، به میزان زیادی به رقم زیر ۷۲ دلار سقوط نکند. بودجه سال ۱۳۹۴ که در حال حاضر در مجلس مورد بررسی است، بر اساس قیمت ۷۲ دلار برای هر بشکه نفت صادراتی تنظیم شده است. قیمت ۷۲ دلار در آذر ماه امسال و پس از نخستین موج سقوط قیمت نفت جایگزین قیمت ۱۰۰ دلار در بودجه ایران شد. به این ترتیب تا همین جا، کاهش قیمت نفت به کاهش نزدیک به ٦٠٪ درآمدهای مستقیم نفتی دولت در بودجه سال آینده منجر شده است.
در این حال غلامرضا کاتب، سخنگوی کمیسیون برنامه و بودجه مجلس پس از انتشار اخبار کاهش قیمت نفت به زیر پنجاه دلار به رادیوی ایران گفت : "خوشبختانه وابستگی به درآمدهای نفتی تنها ۳۱ درصد از بودجه کشور را شامل می شود که اگر در کمیسیون تلفیق بخشی از درآمدها را کاهش دهیم، میزان وابستگی بودجه نفتی در سال آینده نیز کاهش خواهد یافت." آقای کاتب ضمن اینکه بار دیگر کاهش قیمت نفت را نتیجه توطئه دشمنان ایران دانسته از آن به عنوان فرصتی برای کاهش وابستگی اقتصاد کشور به نفت یاد کرده است.
آقای نوبخت مساله امکان قرض گرفتن از بانک مرکزی را به عنوان یکی از راه حل های مواجهه با شرایط اضطراری مطرح کرده و گفته است: "کاهش درآمدهای نفتی حتما به معنای کسری بودجه نیست چرا که کسری زمانی اتفاق می افتد که ما نتوانیم منابع و مصارف را منطبق کنیم و از جای دیگر نظیر بانک مرکزی قرض بگیریم، ولی به هیچ عنوان چنین اتفاقی نخواهد افتاد. در عین حال که اگر عدم تحقق منابع داشته باشیم حتما هوشمندانه عمل خواهیم کرد".
سخنان بحث برانگیز روحانی
نخستین بازتاب سیاسی تنگنای مالی که دولت روحانی با آن روبه رو شده است در سخنرانی ای دیده شد که طی آن آقای روحانی ضرورت همه پرسی در امور مهم کشور را مطرح کرد. سخنرانی ای که با حملات شدید تندروها و انتقاد تلویحی آیت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی روبه رو شد. آقای خامنه ای به دولت در باره خودداری از پرداختن به "حاشیه سازی" و مطرح کردن "حرف های غیر لازم" تذکر داد.
آقای روحانی در سخنرانی خود با اشاره به مسئله کاهش قیمت نفت از ضرورت استفاده از سرمایه گذاری خارجی سخن گفته بود. او از افزایش ارتباط بیشتر با دنیا به عنوان راهی برای گذر از بحران کاهش قیمت نفت یاد کرد و از کارشناسان اقتصادی خواست در این زمینه چاره اندیشی کنند. اما به نظر نمی رسد در این کنفرانس از راه حل فوری سخن به میان رفته باشد چنان که اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری، در روز چهارشنبه ۱۷ دی در پایان این کنفرانس، با ابراز تأسف از به هدر دادن درآمدهای نفتی در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد گفت: "اگر به هشدارهای اقتصاددان ها در دهه ۵۰ توجه می شد کشور به آن باتلاق بعد ازبحران نفت فرو نمی رفت و اگر به هشدارهای دهه ۸۰ توجه می شد، امروز این طور عزا نمی گرفتیم که اگر نفت به ۴۰-۵۰ دلار برسد چه بلایی سرمان می آید".
منتقدان دولت
آقای روحانی در یک سال گذشته یارانه‌های بزرگ استراتژیک در حوزه مذاکره با آمریکا هزینه کرد که عملاً با خود خسارت اقتصادی به همراه آورد. دلار از ۳۲۷۵ تومان در آغاز دولت یازدهم به ۳۶۰۰ تومان رسید و شیطنت مشترک آمریکا و عربستان در همین دوره به ظاهر اعتمادسازی، نرخ نفت را به ۵۷ دلار تنزل داد
سرمقاله روزنامه کیهان
منتقدان تندرو و اصولگرای دولت در مجلس مایل نیستند که دولت این آزادی عمل را داشته باشد که در شرایط کاهش قیمت نفت، برای جبران کمبود بودجه خود را از بانک مرکزی قرض بگیرد یا از صندوق توسعه ملی برداشت کند. احمد توکلی نماینده اصولگرای متنفذ در امور اقتصادی در طرحی که چند روز پیش به مجلس داد، خواهان الزام دولت به گرفتن مصوبه مجلس برای برداشت از صندوقی به عنوان صندوق ذخیره ارزی و قرض گرفتن از بانک مرکزی شد.
منتقدان تندروی دولت هم از شرایط سخت برای مطرح کردن اتهام های تازه علیه دولت استفاده کرده اند. مسعود میر کاظمی وزیر نفت دولت احمدی نژاد، در صحن مجلس در حمله لفظی به بیژن زنگنه، وزیر نفت، که برای توضیح در باره کاهش قیمت نفت به مجلس آمده بود، کاهش قیمت نفت را نتیجه کنار نهادن سیاست تهاجمی دولت احمدی نژاد دانست. روزنامه کیهان هم در یکی از تندترین سرمقاله های ماه های اخیر خود علیه دولت، کاهش قیمت نفت را نتیجه ضعف نشان دادن دولت در برابر دشمنان خارجی دانسته که برای به زانو در آوردن ایران نفت را ارزان کرده اند. این منتقدان خواهان توجه به دولت به اقتصاد مقاومتی شده اند که مورد نظر رهبری است. این منتقدان همچنین استراتژیِ امید بستن دولت به افزایش همکاری با غرب و حل اختلافات بر سر برنامه اتمی و استفاده از آن برای بهبود شرایط اقتصادی را شکست خورده نامیده اند. محمد ایمانی در سرمقاله کیهان می نویسد: "آقای روحانی در یک سال گذشته یارانه های بزرگ استراتژیک در حوزه مذاکره با آمریکا هزینه کرد که عملاً با خود خسارت اقتصادی به همراه آورد. دلار از ۳۲۷۵ تومان در آغاز دولت یازدهم به ۳۶۰۰ تومان رسید وشیطنت مشترک آمریکا و عربستان در همین دوره به ظاهر اعتمادسازی، نرخ نفت را به ۵۷ دلار تنزل داد".
تنگنای دو جانبه دولت
از یک سو، منتقدان تندرو دولت آشکارا کوشیده اند تا با کم اهمیت جلوه دادن کاهش قیمت نفت از تنگنای مالی دولت به مثابه ابزاری برای وادار کردن دولت به عقب نشینی از شعارهای خود و افزایش نفوذ سیاسی محافظه کاران تندرو، به ویژه در زمان انتخابات آینده مجلس استفاده کنند. بنا بر این کاهش قیمت نفت همزمان دولت را در تنگنای مالی و سیاسی قرار داده است. از سوی دیگر به نظر نمی رسد خوشبینی سیاسی تندروها با استقبال عمومی رأی دهندگان به آقای روحانی و جناح های سیاسی روبه رو شود که همچنان بر ضرورت افزایش مبادله با غرب و حل و فصل هرچه سریع تر اختلافات بر سر برنامه اتمی تأکید دارند. به این ترتیب اگر سیر کاهش قیمت نفت همچنان ادامه یابد، انتخابات آینده مجلس می تواند به میدانی برای قربانی شدن یکی از دو جناح عمده میانه رو یا تندرو در شرایط سخت کاهش شدید درآمدهای دولت ایران تبدیل شود.
