اوکراین روی آرامش می‌بیند؟
- توضیحات
- منتشر شده در جمعه, 24 بهمن 1393 07:05
آذوح: حبیب حسینی فرد کارشناس مسایل بین الملل
رهبران آلمان و فرانسه می‌کوشند در مذاکره با روسای جمهور روسیه و اوکراین به راه‌حلی برای مهار آتش جنگ در شرق اوکراین دست یابند. تلاش‌های جاری دلایل متفاوتی دارند و موفقیت آنها هم لزوما تضمین‌شده نیست.
در روزهای اخیر تلاش‌ها برای مهار جنگ در شرق اوکراین به نحو بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. سفر بی‌سابقه فرانسوا اولاند و آنگلا مرکل به کیف و مسکو در روزهای گذشته و ادامه احتمالی مذاکرات در روز چهارشنبه با حضور رهبران روسیه، اوکراین، فرانسه و آلمان در مینسک (بلاروس) نمادی از فشردگی این تلاش‌هاست.
سه عامل در تشدید این تلاش‌ها نقش عمده‌ای داشته‌اند:
پیشروی‌های بی‌سابقه نیروهای جدایی‌خواه در شرق اوکراین که با کمک‌های متفاوت روسیه اراضی تحت تسلطشان را از زمان امضای قرارداد آتش‌بس در مینسک در سپتامبر گذشته به دو برابر افزایش داده‌اند. این آتش‌بس از سوی هر دو طرف دائما نقض شده است.
عامل دوم خبرها و گزارش‌هایی است که سازمان‌های امنیتی غرب از وضعیت ارتش اوکراین و توان و تلفات آن تهیه کرده‌اند. روزنامه محافظه‌کار فرانکفورتر آلگمانیه آلمان در شماره آخر هفته خود با استناد به گزارش سازمان‌های امنیتی غرب نوشته است که تلفات و آسیب‌های ارتش اوکراین بسیار بیشتر از آن است که رسما اعلام می‌شود، ضمن این که وضعیت اقتصادی دولت هم به شدت نامناسب است. درگزارش تحلیلی تازه موسسه استراتفور فاکت‌ها و داده‌های متفاوتی در این رابطه ارائه شده است.
عامل سوم گسترش بحث‌ها در آمریکا برای ارسال اسلحه به اوکراین و درگیرشدن بیشتر نظامی غرب در این بحران است. کشورهای بزرگ اروپا، مانند آلمان و فرانسه به شدت با چنین اقدامی مخالفند. حرفشان این است که بحران اوکراین راه‌حل نظامی ندارد و اوکراین نباید بیش از پیش به صحنه جنگ نیابتی غرب و روسیه بدل شود، به خصوص که پیروزی در این جنگ تضمین شده نیست و امنیت و اقتصاد اروپا هم به شدت از آن آسیب خواهد دید.
مرکل در کنفرانس امنیتی مونیخ که اخیرا برگزار شد گفت که به عنوان یک شهروند آلمان شرقی سابق هیچ‌گاه برایش قابل تصور نبوده که غرب بیاید و با نیروی نظامی دیوار برلین را که ناقض آزادی بود برچیند، و در اوکراین هم وضعیت جز این نیست، آنجا هم غرب نمی‌تواند با درگیری نظامی با روسیه مسئله را حل کند.
تلاش مرکل به خصوص در سفر این روزها به واشنگتن این بوده است که دولت آمریکا را متقاعد کند فعلا به چنین اقدامی (ارسال سلاح به اوکراین) دست نزند. به خصوص که قطعی‌شدن تصمیم آمریکا در این زمینه می‌تواند مذاکرات جاری میان روسیه و اوکراین و فرانسه و آلمان را با خطر شکست مواجه کند، هر چند که محافلی به خصوص در آمریکا و برخی کشور های اروپای شرقی معتقدند که باید با ارسال سلاح مسکو را مجبور کرد که در مذاکرات امتیاز بیشتری بدهد. اما بیشتر کشورها معتقدند که حتی اگر مذاکرات جاری هم شکست بخورد همچنان باید به اهرم‌هایی مانند گسترش تحریم‌ها علیه روسیه متکی شد.
توافق جدید چه محتوایی خواهد داشت؟
اگر مذاکرات در مینسک در روز چهارشنبه برگزار شود و موفقیتی هم در پی داشته باشد عمدتا بر اهداف کوتاه‌مدت و میان‌مدت متمرکز خواهد بود:
در وهله اول تلاش می‌شود که با باز نویسی توافق مینسک در ماه سپتامبر، برخی شرایط تازه در توافق جدید ملاحظه شود. چه نوع سلاح‌هایی و چه در محدوده زمانی باید از کدام منطقه بیرون برده شوند، خط حائل میان نیروهای درگیر کجا باشد، منطقه حائل میان آنها چه ابعادی داشته باشد و احتمالا نیروهای سازمان ملل یا سازمان امنیت و همکاری اروپا چه نقشی در حفظ آتش‌بس بازی خواهند کرد از موضوع‌های محوری در تنظیم توافقنامه مینسک دو خواهند بود.
در مرحله دوم در برابر این امتیاز، روسیه و جدایی‌طلبان که تمامیت ارضی اوکراین را حفظ کنند و محترم بشمارند احتمالا فدرالیزه‌شدن گسترده اوکراین که تنها سیاست خارجی و امور مالی و ارتش مرکزی در حیطه اختیارات دولت مرکزی بماند و نیز این قول که اوکراین از تلاش برای عضویت در ناتو دست بکشد امتیازهایی است که دولت اوکراین باید بدهد.
این بحث نیز در آستانه مذاکرات مینسک در جریان است که اتحادیه اروپا به مسکو قول بدهد مذاکرات فشرده‌ای را برای برقراری مناسبات وسیع‌تر میان این اتحادیه و اتحادیه اقتصادی اوراسیا که با محوریت روسیه و عضویت قزاقستان و بلا روس و ارمنستان و قرقیزستان تشکیل شده به جریان بیاندازد.
تا قبل از دست به دست‌شدن قدرت در اوکراین در ماه فوریه سال ۲۰۱۴ و فرادستی نیروهای هوادار غرب در این کشور، مسکو امید داشت که اوکراین نیز با ۵۰ میلیون جمعیتش و همچنین به عنوان دومین کشور بزرگ اروپا که پس از روسیه قوی‌ترین اقتصاد را در دوران شوروی داشت عضوی از اتحادیه اوراسیا شود.
بحث‌های گسترده در باره لزوم به جریان‌افتادن مذاکره در زمینه برقراری رابطه گسترده میان اتحادیه اروپا و اتحادیه اوراسیا از جمله معطوف به آن است که مسکو از چرخش به غرب اوکراین و انصراف کامل آن از عضویت در اتحادیه اوراسیا کاملا مغبون نشود و برقراری ثبات و آرامش در اوکراین را به سود خود نیز تلقی کند.
این که در شرایط حاضر غرب بتواند مسکو را به گفت‌وگو در باره الحاق بحث‌انگیز کریمه به خاک روسیه و ملغی کردن این الحاق به گفت‌وگو وادارد جای تردید است. در مرحله کنونی تلاش عمده متوجه برقراری آتش‌بس درشرق اوکراین و ایجاد یک چشم‌انداز درازمدت برای تنظیم رابطه این کشور با روسیه و غرب است.
قرار است روز پنجشنبه رهبران اتحادیه اروپا بر اساس نتایج مذاکرات مینسک در روز چهارشنبه در زمینه رویکردهای بعدی در قبال روسیه تصمیم‌گیری کنند. اگر مذاکرات مینسک ناموفق بماند، هم تشدید بیشتر تحریم‌ها علیه روسیه در دستور کار قرار دارد و هم موضع آمریکا و سایر کشورهایی که خواهان ارسال سلاح به روسیه هستند تقویت خواهد شد.
مذاکرات مینسک و مذاکرات احتمالا بعدی آن اگر جنبه عملی پیدا کنند آسان نخواهند بود. این هفته و شاید هفته‌های آینده ایام سرنوشت‌سازی برای اوکراین، مناسبات غرب با روسیه و نیز مناسبات میان اروپا و آمریکاست و قبل از همه به سرنوشت میلیون‌ها انسانی سروکار دارند که در همه بخش‌های اوکراین از جنگ و بحران سیاسی و اقتصادی و آوارگی ومرگ رنج می‌برند.
